Ψυχική Ανθεκτικότητα: καταρρίπτοντας 10 μύθους
Ψυχική Ανθεκτικότητα: καταρρίπτοντας 10 μύθους
Ψυχική Ανθεκτικότητα: καταρρίπτοντας 10 μύθους
Γράφει η Σοφία Σιδηροπούλου
Και πρέπει να κατανοήσουμε ότι το θάρρος δεν είναι η έλλειψη φόβου, αλλά περισσότερο η δύναμη να συνεχίζουμε να προχωράμε παρά τους φόβους μας.
Paulo Coelho, 1947, Βραζιλιάνος συγγραφέας.
Δεν είναι τα πιο δυνατά είδη που επιβιώνουν ή τα πιο έξυπνα, αλλά αυτά που ανταποκρίνονται καλύτερα στις αλλαγές
Charles Darwin, 1809-1882, Βρετανός φυσιοδίφης.
Η λέξη που χρησιμοποιείται για την ψυχική ανθεκτικότητα στα Αγγλικά (Resilience) έχει λατινική προέλευση (resilire) που σημαίνει «επανέρχομαι» ή «ανακάμπτω μετά την πίεση» . Ο καθένας από εμάς αντιμετωπίζει πολλές αλλαγές καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, όπως χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο και σχετιζόμενες αντιξοότητες, σωματική και λεκτική βία μέσα στην σχολική, επαγγελματική ή κοινωνική κοινότητα, χρονια ασθένεια, φυσικά καταστροφικά γεγονότα. Όπως διαπιστώνουμε, μερικές από τις αλλαγές είναι απρόβλεπτες, ενώ άλλες είναι προγραμματισμένες. Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τις συνέπειες των απροσδόκητων αλλαγών στη ζωή μας διαφέρουν αρκετά.
Οι απρόσμενες αλλαγές μας φέρνουν αντιμέτωπους με σκέψεις, συναισθήματα ίσως πρωτόγνωρα και απαιτητικά. Προσπαθούμε να δώσουμε προσωπικό νόημα για να μπορέσουμε έστω και ενστικτωδώς να σχεδιάσουμε ένα πλάνο δράσης. Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι μια πολυσήμαντη έννοια η οποία περιγράφει την ικανότητα μας να ανακάμψουμε από τις προκλήσεις της ζωής ή τις αλλαγές.
Ας δούμε μερικούς από τους μύθους που ίσως έχουμε όλοι κατά καιρούς συναντήσει:
⇨ Ο όρος ψυχική ανθεκτικότητα έχει ερευνηθεί μόλις τα τελευταία χρόνια.
Αντιθέτως, στη δεκαετία του ’70, τα έργα μελετητών της ψυχολογίας(Werner, Garmezy Rutter), ήταν αρκετά καινοτόμα καθώς δημιουργήσαν τις βάσεις για την μετέπειτα μελέτη και διεύρυνση της έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας. Σήμερα, λοιπόν η ψυχική ανθεκτικότητα αναφέρεται στους μηχανισμούς θετικής προσαρμογής που εμφανίζει το άτομο σε καταστάσεις πρόκλησης και σε συνθήκες αντίξοων εμπειριών (Masten).
⇨ Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι χαρακτηριστικό μόνιμο και υπάρχει από την γέννηση μας.
Αν και δεν υπάρχει ομόφωνα ένας κοινός για όλους ορισμός, η επιστημονική κοινότητα τείνει ότι ψυχική ανθεκτικότητα είναι η αυξανόμενη ικανότητα ή και χαρακτηριστικό μας να ανταπεξερχόμαστε στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος παρά τις αντιξοότητες και να αναπτύσσουμε κοινωνική, ακαδημαϊκή και επαγγελματική επάρκεια, παρά την έκθεση μας σε έντονο στρες ή απλά στις αγχογόνες καταστάσεις (Rirkin & Hooperman,1991).
⇨ Η ψυχική ανθεκτικότητα έχει μεγάλη σημασία μόνο για εμάς τους ενήλικες.
Έρευνες έχουν δείξει πως από πολύ νωρίς τα παιδιά είναι ικανά να εξασκήσουν τις δυνατότητες τους για την ψυχική ανθεκτικότητα. Αρκεί να τους δοθούν οι κατάλληλες ευκαιρίες και τα κατάλληλα εργαλεία.
⇨ Ένας ψυχικά ανθεκτικός άνθρωπος δεν ασχολείται με το παρελθόν.
Και όμως η εστίαση σε θετικές παρελθοντικές εμπειρίες μπορεί να λειτουργήσει βοηθητικά. Η αναδρομή σε προβλήματα που αντιμετωπίσαμε και ξεπεράσαμε στο παρελθόν συμβάλλει στην αισιοδοξία και την ενδυνάμωση μας.
⇨ Όταν νιώθουμε ψυχικά ανθεκτικοί είμαστε σίγουροι για τις δυνατότητες και τις συνθήκες ζωής μας.
Έρευνες έχουν δείξει πως αμφισβήτηση της καταστροφολογικής σκέψης , ο εντοπισμός και η τροποποίηση των δυσλειτουργικών μας σκέψεων μπορεί να μας βοηθήσει να έχουμε μια πιο ξεκάθαρη και ρεαλιστική αντίληψη του εαυτού μας και των καταστάσεων.
⇨ Ως ψυχική ανθεκτικότητα ορίζεται η ικανότητα του ατόμου να προσαρμόζεται μόνο στις δυσκολίες και τις κρίσιμες καταστάσεις.
Ένας ψυχικά ανθεκτικός άνθρωπος μπορεί και αντιμετωπίζει με επιτυχία όλες τις απαιτητικές στιγμές της καθημερινότητας, είτε αυτές είναι δυσάρεστες είτε ευχάριστες.
⇨ Οι άνθρωποι με ψυχική ανθεκτικότητα ανταποκρίνονται ευκολότερα στις άσχημες καταστάσεις, χωρίς να καταρρακώνονται από αυτές.
Σημασία έχει να επιτρέπουμε να λυγίσει ο καθένας αλλά να επανερχόμαστε ξανά στο αρχικό στάδιο. Να αντιλαμβανόμαστε τις αντιξοότητες ως ευκαιρίες μάθησης και ανάπτυξης μας.
⇨ Μια εκπαίδευση βάσει μια θεωρίας μπορεί να εγγυηθεί την απόκτηση της ψυχικής ανθεκτικότητας.
Κι όμως, η αυτοφροντίδα, η προσπάθεια μας να αφουγκραστούμε τις ανάγκες μας τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχικό επίπεδο, σε συνδυασμό με την εκμάθηση τεχνικών διαχείρισης του άγχους (τεχνικές χαλάρωσης, διαφραγματική αναπνοή, τεχνικές νευρομυϊκής χαλάρωσης) θα μας δώσει την ευκαιρία να αναπτύξουμε την ικανότητά μας για ψυχική ανθεκτικότητα. Μόνο όταν νιώσω πως μπορώ να διαχειριστώ σωματικά και ψυχικά μια δύσκολη και απαιτητική κατάσταση θα μπορώ να πάω ένα βήμα πιο κοντά στην απόκτηση της ψυχικής ανθεκτικότητας.
⇨Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι ταυτόσημη με την έννοια της διαφυγής.
Δεν πρέπει να θεωρήσουμε πως ένα ς ψυχικά ανθεκτικός άνθρωπος απλά θα φεύγει μακριά από μια απαιτητική κατάσταση. Απαιτεί από τον καθένα μας μια πιο ενεργητική και δυναμική στάση.
⇨Η ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας είναι μια προσωπική και ιδιωτική υπόθεση.
Αντιθέτως, έρευνες έχουν αποδείξει ότι τόσο μέσω ομαδικών αλλά όσο και ατομικών βιωματικών συνήθως δραστηριοτήτων μπορούμε να βελτιώσουμε την ψυχική ανθεκτικότητα μας.
Βιβλιογραφία
Eisenberg, N., Spinrad, T. L. (2004). Emotion-related regulation: Sharpening te definition,, Child Development, 75, 334-339.
Goleman, D. (1997). Working with emotional intellence. NY: Bantam Books.
Landy, S. (2002) Pathways to competence Encouraging healthy social and emotional development in young children. Baltimore, Maryland: Paul A. Brookes.
Luthar, S. S. (1991). Vulnerability and resilience: A study of high -risk adolescents. Child Development, 62, 600-612
Mendoza-Denton, R., & Hansen, N. (2007). Networks of meaning: Intergroup relations, cultural worldviews, and knowledge activation principles. Social and Personality Psychology Compass, 1, 68 – 83.
Park. C.L. (2010). Making Sense of the Meaning Literature: An Integrative Review of Meaning Making and Its Effects on Adjustment to Stressful Life Events. Psychological Bulletin, 136, 257 – 301
Werner, E. E. & Smith, R.S. (1982) Vulnerable but invisible: A study of resilient children and youth. New York: McGraw-Hill.