Εμψύχωση: Η Τέχνη ως μέσο προσωπικής εξέλιξης
Εμψύχωση: Η Τέχνη ως μέσο προσωπικής εξέλιξης
Γράφει η Αγγελική Ραντοπούλου
Η Εμψύχωση είναι μία μέθοδος που, ως ψυχοθεραπεύτρια, συχνά αξιοποιώ στην εργασία μου. Η τέχνη σε διάφορες μορφές συνδέεται άμεσα με την εφαρμογή αυτής της μεθόδου. Η ζωγραφική, η πλαστελίνη ή ο πηλός, η δημιουργική γραφή, οι μουσικές μελωδίες και οι ήχοι, τα παιχνίδια ρόλων και οι ασκήσεις αναπαραστάσεων αξιοποιούνται τόσο στην ψυχοθεραπεία –ατομική και ομαδική- όσο και σε σεμινάρια αυτογνωσίας. Εφαρμόζεται κυρίως σε ομαδικές δραστηριότητες, παρολ’ αυτά διευκολύνει και στην ατομική θεραπεία.
Στην πραγματικότητα Εμψυχωτές έχουμε υπάρξει όλοι….. όταν ήμασταν παιδιά. Όταν πήραμε μια κούκλα και παίξαμε μαζί της ή όταν πήραμε ένα τρενάκι, «επιβιβαστήκαμε» σε αυτό και ταξιδέψαμε. Ένα α-ψυχο παιχνίδι, έπαιρνε «ζωή» και ζωντάνευε. Γινόταν μέσο έκφρασης και μέσω αυτού -χωρίς να το συνειδητοποιούμε- ως παιδιά, μαθαίναμε να κοινωνικοποιούμαστε, να εκφράζουμε συναισθήματα, να μπαίνουμε στις θέσεις άλλων προσώπων και να επικοινωνούμε.
Ορισμός Εμψύχωσης
Με τον όρο Εμψύχωση γίνεται αναφορά σε μία δυναμική παιδαγωγική στάση, η οποία συνδέει τη διαδικασία της μάθησης με το προσωπικό βίωμα. Εμφανίστηκε στη Γαλλία στη δεκαετία του ’50 και με την πάροδο των χρόνων εμπλουτίστηκε από πολλά παιδαγωγικά ρεύματα (Montessori, Freinet, Rogers, Piaget, Dewey).
Εμπεριέχει δύο βασικά συστατικά: τη δράση και την αλληλεπίδραση. Είναι ένα είδος “παίζω και μαθαίνω”:
- “Παίζω και μαθαίνω” τον εαυτό μου.
- “Παίζω και μαθαίνω” να σχετίζομαι.
- “Παίζω και μαθαίνω” να επικοινωνώ.
Η λέξη «εμψύχωση» (animacion) έχει την ρίζα της στη λατινική λέξη anima (ψυχή). Στα γαλλικά animer είναι αυτός που δίνει ζωή, δίνει ψυχή, εμ-ψυχώνει.
Εργαλεία Εμψύχωσης
Στην Eμψύχωση μπορούν να αξιοποιηθούν εργαλεία από τον ευρύτερο χώρο της Τέχνης:
- Εικαστικά (ζωγραφική με διάφορα υλικά, πηλός, πλαστελίνι, collage)
- Παραμύθι – αλληγορικές ιστορίες
- Ποίηση – λογοτεχνικά κείμενα
- Μουσική
- Δημιουργική γραφή
- Κινητική – σωματική δραστηριότητα
- Παιχνίδια ρόλων
- Τεχνικές χαλάρωσης
- Οραματισμοί
Οφέλη της Εμψύχωσης στην Αυτογνωσία
Βασική θεμελιώδης ιδέα είναι ότι η μάθηση είναι προϊόν βιωματικής εμπειρίας και επεξεργασίας. Σ’ ένα σεμινάριο αυτογνωσίας για παράδειγμα με στόχο οι συμμετέχοντες να έρθουν σε επαφή με τα συναισθήματά τους δόθηκε η ακόλουθη άσκηση. Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε τέσσερις ομάδες με σκεπτικό κάθε ομάδα να επεξεργαστεί ένα από τα τέσσερα βασικά συναισθήματα: τον θυμό, τον φόβο, την θλίψη, την χαρά. Κάθε ομάδα κλήθηκε σε πρώτη φάση να δώσει εικόνα στο συναίσθημα που της «έτυχε» ζωγραφίζοντας με ό,τι υλικά ήθελε (μαρκαδόρους, κηρομπογιές, τέμπερες, κ.α.). Στη συνέχεια σημείωσαν πάνω στην εικόνα φράσεις που χαρακτηρίζουν αυτό το συναίσθημα, σε τί χρησιμεύει το συγκεκριμένο συναίσθημα και πότε βλάπτει. Όταν κάθε ομάδα ολοκλήρωσε το έργο της παρουσίασε στην ολομέλεια ό,τι είχε δημιουργήσει και ακολούθησε συζήτηση.
Μέσα από τη δημιουργική αυτή διαδικασία τα συναισθήματα πήραν μορφή, έγιναν ορατά, οι συμμετέχοντες αλληλεπίδρασαν μεταξύ τους, επικοινώνησαν και συνεργάστηκαν προκειμένου να παράξουν ένα έργο.
Τα οφέλη της Εμψύχωσης είναι ευεργετικά. Με έναν εξαιρετικά δημιουργικό τρόπο η διαδικασία αυτή, όπως σημειώνει ο Ν. Τσέργας,:
- εμπλέκει και κινητοποιεί το ανθρώπινο σώμα
- προϋποθέτει την κίνηση
- απαιτεί τη συμμετοχή
- διευκολύνει την αυθεντική και ελεύθερη επικοινωνία
- καλλιεργεί την ικανότητα για ενδοσκόπηση, φαντασία, διαπροσωπική επικοινωνία.
Τα οφέλη της Εμψύχωσης στην Επικοινωνία
Αξίζει να επισημανθεί ότι στην Εμψύχωση παράλληλα με την αξιοποίηση της τέχνης σημαντική θέση έχει και η επικοινωνία-αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών μιας ομάδας. Μέσα από τη συζήτηση, όλοι αναγνωρίζουν, συνειδητοποιούν και ανακαλύπτουν κομμάτια του εαυτούς. Καθώς ο ένας ακούει τον άλλον πότε οι οπτικές ταυτίζονται κι εκεί οι άνθρωποι νιώθουν πως δεν είναι μόνοι, πότε ακούν κάτι διαφορετικό και αναγνωρίζουν τις διαφορετικές οπτικές που μπορεί να υπάρχουν σε σχέση με ένα συγκεκριμένο θέμα.
Όπως σημειώνει η Χ. Κατάκη, στο βιβλίο Το Μωβ Υγρό, «η δυνατότητα να καθρεφτίζουμε ο ένας τον άλλο καθίσταται σημαντική επικοινωνιακή τεχνική, ώστε να μπορούμε αφενός να ξεκαθαρίζουμε, να εμπλουτίζουμε την εικόνα του εαυτού μας, και αφετέρου να αυξάνουμε την ευελιξία που απαιτεί ένα δημιουργικό πάρε-δώσε» (σ. 157).
Συμπεράσματα
Εφαρμόζοντας την Εμψύχωση στην ψυχοθεραπεία, καθώς και σε σεμινάρια αυτογνωσίας, όλες οι δραστηριότητες χρησιμοποιούνται ως μέσο για την επικοινωνία, την επεξεργασία και τη διερεύνηση του εσωτερικού κόσμου. Κλείνοντας, ως ψυχοθεραπεύτρια πιστεύω πως οι άνθρωποι χρειάζεται να πιστέψουν ότι µπορούν να είναι δηµιουργοί της ίδιας τους της ζωής και του κόσµου µέσα στον οποίο επιθυµούν να κατοικήσουν. Όπως σημειώνει ο Carl Jung: “Δεν είµαι τα βιώµατά µου. Δεν είµαι ό,τι συνέβη σε εµένα, είµαι ότι επέλεξα να γίνω”. Η Εμψύχωση, μέσα από τη δημιουργικότητα, την εκφραστικότητα, τον συναισθηματικό πλούτο που γεννά, βαθμιαία εξελίσσει τον άνθρωπο εσωτερικά και εξωτερικά.
Πηγές:
Jung, C.G. (1938). Ψυχολογία και θρησκεία. Binghamton, Νέα Υόρκη: Ο Vail-Ballou Press, Inc.
Κατάκη, Χ. (1996). Το Μωβ Υγρό. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Τσέργας, Ν. (2014). Θεραπευτικές Προσεγγίσεις μέσω της Τέχνης. Αθήνα: εκδ. Τόπος.