Διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας (Binge Eating Disorder)
Διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας (Binge Eating Disorder)
Γράφει η Χριστίνα Βαϊζίδου
Το φαγητό προσφέρει ηδονή. Από τη στιγμή της γέννησής μας ακόμη, αντλούμε από το φαγητό ευχαρίστηση, καθώς ικανοποιούνται μέσω του μαγικού παρόχου τροφής- του μητρικού στήθους και άλλες ανάγκες, όπως η χαλάρωση και η εγγύτητα. Πιθανότατα εξαιτίας της ηδονής η λαιμαργία κατατάχθηκε θρησκευτικά ανάμεσα στα επτά θανάσιμα αμαρτήματα. Εξάλλου, αν η πρόσληψη της τροφής σχετιζόταν αποκλειστικά με ομοιοστατικούς μηχανισμούς επιβίωσης και το αίσθημα της πείνας, τότε οι περισσότεροι θα είχαν ιδανικό βάρος.
Η ανταμοιβή λοιπόν έχει τρεις παραμέτρους: το κίνητρο απόκτησής της, τη συναισθηματική επίπτωση της ευχαρίστησης και τη μάθηση, η οποία οδηγεί στην αναζήτηση του αντικειμένου που θα μας ανταμείψει. Η ανταμοιβή του φαγητού σχετίζεται έντονα με τις αισθητήριες ιδιότητες του φαγητού και την παρακινητική συνιστώσα της επιθυμίας που μας ωθεί προς ή που απαιτεί ένα συγκεκριμένο φαγητό.
Στη γλώσσα μας υπάρχουν χημειοϋποδοχείς, που συλλέγουν πληροφορίες για το φαγητό που τρώμε και τις μεταφέρουν στον εγκέφαλο. Από εκεί και πέρα ενεργοποιούνται συστήματα που έχουν να κάνουν με το κέντρο ηδονής του εγκεφάλου και τους αντίστοιχους νευροδιαβιβαστές, το κύκλωμα ανταμοιβής, καθώς και το σύστημα αυτοελέγχου. Μία λεπτή γραμμή διαχωρίζει το αν ο εγκέφαλός μας θα στραφεί σε κύκλωμα άμεσης ικανοποίησης της επιθυμίας ή θα ενεργοποιήσει ανασταλτικά και ρυθμιστικά των ενστίκτων κυκλώματα. Γεννιέται λοιπόν ένα πεδίο σύγκρουσης: λογική versus ένστικτο. Και σημασία έχει ποιος θα υπερισχύσει!
Χαρακτηριστικά
Η διερεύνηση των μηχανισμών αυτών οδήγησε στην ευρύτερη κατανόηση διαταραχών όπως η διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας (BED). Τι είναι όμως η διαταραχή υπερφαγίας; Πρόκειται για μία διαταραχή, με βάση το DSM- V, η οποία χαρακτηρίζεται από την κατανάλωση πολύ μεγάλης ποσότητας φαγητού σε ιδιαίτερα σύντομο χρονικό διάστημα, βιώνοντας παράλληλα ένα αίσθημα απώλειας ελέγχου και αδυναμίας διακοπής της κατανάλωσης. Τα περιστατικά αυτά οφείλουν να εμφανίζονται τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα για περισσότερους από 3 μήνες, προκειμένου να τεθεί η διάγνωση.
Επιπλέον χαρακτηριστικά είναι η ταχύτατη κατανάλωση, ορισμένες φορές μέχρι στομαχικής δυσφορίας ή και χωρίς να υπάρχει αίσθημα πείνας. Οι άνθρωποι τρώνε καταναγκαστικά και χρησιμοποιούν το φαγητό, ως τρόπο αντιμετώπισης αρνητικών συναισθημάτων (ανησυχία, μοναξιά, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση, πλήξη, θυμός κτλ.). Φαίνεται να έχουν δυσκολίες στην παρατήρηση και αναγνώριση των συναισθημάτων, όπως και έλλειψη δεξιοτήτων ρύθμισης τους. Η υπερφαγική συμπεριφορά φαίνεται λειτουργεί ως μέσο ρύθμισης του συναισθήματος. Τα άτομα σκέφτονται συνεχώς το φαγητό, συχνά καταναλώνουν τις τροφές μόνοι τους λόγω ντροπής και αυτό συχνά ακολουθείται από ένα αίσθημα αηδίας, ενοχής, αδυναμίας χαρακτήρα, χαμηλής αυτοπεποίθησης ή γενικότερης θλίψης.
Τα τρόφιμα που συνήθως επιλέγονται είναι φτωχά σε θρεπτικά συστατικά (πλούσια σε ζάχαρη και λίπος, αμυλούχα τρόφιμα, junk food). Η επιλογή των τροφίμων γίνεται με βάση προηγούμενες εμπειρίες ως προς την απόλαυση ή την ανακούφιση, οι οποίες έχουν τις ρίζες τους ακόμα και στην παιδική ηλικία και έχουν συνδυαστεί με ευχάριστα γεγονότα ή συναισθήματα. Ως συνέπεια, τα άτομα χρησιμοποιούν τα τρόφιμα προκειμένου να αντιμετωπίσουν δυσάρεστα συναισθήματα και να αναζητήσουν τη χαρά. Η πρακτική αυτή ονομάζεται comfort eating και σχετίζεται και με τις καταπραϋντικές ιδιότητες που έχουν ορισμένες τροφές, π.χ. οι πλούσιες σε λιπαρά.
Η βασική διαφορά της επεισοδιακής υπερφαγίας από τη νευρογενή βουλιμία είναι ότι μετά το επεισόδιο, το άτομο δεν καταφεύγει σε «εξισορροπητικές» μεθόδους (εμετούς, χρήση καθαρτικών, υπερβολική άσκηση). Μπορεί να εμφανιστεί ως σύμπτωμα άλλης διαταραχής όπως η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, οι διαταραχές των παρορμήσεων ή η οριακή διαταραχή προσωπικότητας.
Αιτιολογία
Η ακριβής αιτία της διαταραχής δεν είναι γνωστή. Ωστόσο φαίνεται ότι μία ποικιλία παραγόντων συνεισφέρουν στην ανάπτυξη της διαταραχής:
Βιολογικοί παράγοντες: Η υπογλυκαιμία λόγω ακατάστατων ωραρίων γευμάτων, καθώς και η μη σωστή λειτουργία του συστήματος πείνας-κορεσμού φαίνεται να παίζουν ρόλο στην εμφάνιση της υπερφαγικής συμπεριφοράς. Μέσα από τις έρευνες φαίνεται να υπάρχει γενετική προδιάθεση.
Κοινωνικοί παράγοντες: Η πίεση του αδύνατου- ανορεκτικού προτύπου και η επίκριση που μπορεί να έχει δεχθεί κάποιος για το σώμα του κατά την παιδική (π.χ. σε παιδική παχυσαρκία), εφηβική αλλά και ενήλικη ζωή προκαλούν ντροπή για το βάρος και το σώμα και συχνά συμβάλλουν στην ανάπτυξη της διαταραχής.
Ψυχολογικοί παράγοντες: Η χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, η καταθλιπτική και αγχώδης συμπτωματολογία, αλλά και η έλλειψη δεξιοτήτων διαχείρισης των δυσκολιών συχνά οδηγούν στην υπερφαγική συμπεριφορά. Επιπλέον προβλήματα σεξουαλικής ταυτότητας, καθώς και κάποιο ψυχικό τραύμα λόγω κακοποίησης, αμέλειας ή εγκατάλειψης στην παιδική ηλικία, φαίνονται να είναι προδιαθεσικοί παράγοντες. Γυναίκες με προβληματική εικόνα εαυτού, οι οποίες είναι λιγότερο ικανοποιημένες με το σώμα τους φαίνεται να αναπτύσσουν συχνότερα τη διαταραχή.
Οικογενειακοί παράγοντες: Διατροφικά προβλήματα στη γονεϊκή οικογένεια ή προβληματικές οικογενειακές σχέσεις.
Αντιμετώπιση
Αν παρατηρείτε στη σχέση σας με το φαγητό ότι:
τρώτε πολύ στα κρυφά,
αισθάνεστε ότι οι διατροφικές σας συνήθειες δεν είναι φυσιολογικές,
αισθάνεστε ενοχές γι’ αυτά που έχετε φάει,
είστε σε μια συνεχόμενη προσπάθεια να χάσετε ή να μην πάρετε βάρος και αποτυγχάνετε,
σκέφτεστε και αγχώνεστε συνεχώς για το φαγητό ή
αισθάνεστε εκτός ελέγχου με κάποια είδη φαγητού,
τότε είναι καλό να αναζητήσετε τη βοήθεια κάποιου ειδικού.
Μπορεί να είναι δύσκολο να σταματήσετε την υπερκατανάλωση, ιδιαίτερα αν εμπλέκονται βαθιά ριζωμένα συναισθηματικά προβλήματα, οπότε οι συνεδρίες με κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, θα μπορέσουν να σας βοηθήσουν και οι διατροφολογικές κατευθύνσεις ενός ειδικού, να σας διευκολύνουν.
Αποφύγετε συνειδητά τις ταμπέλες. Η αυτομομφή διαιωνίζει το φαύλο κύκλο του αυτοπεριορισμού και της υπερκατανάλωσης.
Αναρωτηθείτε γιατί τρώτε. Επικεντρωθείτε στο σώμα σας, εντοπίστε τα συναισθήματά σας, καθώς και το αίσθημα πείνας ή πληρότητας.
Ενδώστε στους πειρασμούς αλλά με μέτρο. Η καθολική απαγόρευση μπορεί να σας ωθήσει αργότερα στην υπερκατανάλωση.
Σταματήστε τις περιοριστικές δίαιτες. Η στέρηση μπορεί να είναι το έναυσμα για την υπερκατανάλωση.
Χρειάζεται καταρχάς η διατροφική αποκατάσταση, που θα βοηθήσει το άτομο να μάθει περισσότερα για το περιεχόμενο των τροφών καθώς και για τις πραγματικές διατροφικές του ανάγκες. Χρειάζεται σωστός και ισορροπημένος σχεδιασμός γευμάτων με στόχο την εξασφάλιση της σωστής ποσότητας ενέργειας, βιταμινών και ιχνοστοιχείων, που απαιτούνται για την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού. Είναι σημαντικό να λάβει το άτομο τις κατάλληλες συμβουλές από διαιτολόγο, όπως π.χ. για τη σημασία του πρωινού γεύματος. Φροντίστε να αδειάσετε τα ντουλάπια σας και το ψυγείο σας από πρόχειρο φαγητό, γλυκά και ανθυγιεινά γεύματα και αντιθέτως να προμηθευτείτε επαρκή ποσότητα των συνιστούμενων τροφών.
Η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση θα ανιχνεύσει τις πραγματικές συναισθηματικές ανάγκες που το άτομο προσπαθεί να ικανοποιήσει μέσα από την υπερκατανάνωση τροφής. Χρειάζεται ψυχοεκπαιδευτική παρέμβαση, για να διαχωρίσει το άτομο τη συναισθηματική από την πραγματική πείνα και να μάθει να ρυθμίζει τη διατροφική του συμπεριφορά. Η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, η έκφραση και διαχείριση των συναισθημάτων και η πρόληψη της υποτροπής είναι τα θέματα που πρέπει να λυθούν.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι χρειάζεται χρόνος, υπομονή και επιμονή για να κατορθώσετε να καταπολεμήσετε την συγκεκριμένη διατροφική διαταραχή.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία:
Food reward: brain substrates of wanting and liking, Berridge KC1, Department of Psychology, University of Michigan, Neurosciences, Biobehavioral Review, 1996
Psychological treatments for bulimia nervosa and binging, Hay PP, Bacaltchuk J., Stefano S., Kashyap P., The Cochrane Database of Systematic Reviews, 2009
Overcoming binge eating: the proven program to learn why you binge and how you can stop, Fairburn Christopher, Guilford Publications, New York, 2013, ISBN 1572305614.
1η δημοσίευση: Animartists, http://www.animartists.com/2018/11/24/1-163/
Εικόνα: www.timesnews.gr
