Αναγνώριση συναισθημάτων: Ο δρόμος της ηρεμίας
Photo by bruce mars from Pexels
Αναγνώριση συναισθημάτων: Ο δρόμος της ηρεμίας
Γράφει ο Γιώργος Νικολάου
Αν σε ρωτούσε κάποιος “τι νιώθεις αυτή τη στιγμή;”, ξέρεις να απαντήσεις; Δεν είμαι τόσο σίγουρος. Τόσο η εμπειρία μου στα πλαίσια της δουλειάς μου ως ψυχίατρος, όσο και επιστημονικές μελέτες, δείχνουν ότι συχνά δεν ξέρουμε τι νιώθουμε, τι συναισθήματα έχουμε. Η αναγνώριση συναισθημάτων όμως, είναι ένα πολύ σημαντικό πρώτο βήμα για να μπορέσει κάποιος να τα διαχειριστεί έπειτα.
Όλοι οι άνθρωποι βιώνουν αυτό το “μπέρδεμα”, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Συνήθως συμβαίνει με αφορμές κάποια γεγονότα, σημαντικά ή όχι τόσο, ή άλλες φορές απλά και μόνο με αφορμή κάποιες σκέψεις. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ένας άνθρωπος μπορεί να βιώνει έναν κατακλυσμό διαφορετικών συναισθημάτων, χωρίς να μπορεί να ξεχωρίσει τι ακριβώς νιώθει. Αυτό όμως, μπορεί να σταθεί εμπόδιο στο να περάσει στο επόμενο βήμα: να χρησιμοποιήσει τρόπους και στρατηγικές αντιμετώπισης του καθενός.
Τα δεδομένα
Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζουν τα δεδομένα από μια πολύ πρόσφατη έρευνα της Elise Kalokerinos και της ομάδας της, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό Psychological Science. Στην έρευνα αυτή, που έγινε σε μεγάλο αριθμό εθελοντών, βρέθηκαν 2 ομάδες ατόμων, ανάλογα με τη διάκριση των συναισθημάτων. Οι high differentiators και οι low, δηλαδή αυτοί που μπορούσαν να διακρίνουν αρκετά αυτά που ένιωθαν και αυτοί που συνήθως αντιμετώπιζαν τα συναισθήματά τους σαν ενιαίο σύνολο και όχι διαφορετικά.
Η ομάδα ανθρώπων που μπορούν να διακρίνουν αρκετά τα διαφορετικά συναισθήματα, βρέθηκε ότι είχαν και πιο επιτυχημένη στρατηγική στη χρήση συνηθισμένων τακτικών αντιμετώπισης των συναισθημάτων, σε σχέση με την ομάδα των low differentiators. Η συγκεκριμένη έρευνα μπόρεσε να αναδείξει και μια μικρή μείωση συνολικά στην ένταση των αρνητικών συναισθημάτων για την ομάδα των high differentiators, όχι όμως σε στατιστικά σημαντικό βαθμό. Πιθανώς αυτό να σχετίζεται με το γεγονός, ότι οι άνθρωποι που αναγνωρίζουν καλύτερα τα συναισθήματά τους έχουν ήδη τρόπους να τα διαχειρίζονται καλύτερα, οπότε μια τέτοια διαφορά είναι δύσκολο να αναδειχτεί. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η ίδια η κεντρική ερευνήτρια, “αν μέσα σου έχεις ένα χάος από συναισθήματα που δεν μπορείς να ξεχωρίσεις και να ονομάσεις, θα είναι δύσκολο να τα διαχειριστείς”.
Τα συναισθήματα
Με την ευκαιρία, τι θα λέγατε να ρίξουμε μια ματιά στα βασικά γύρω από τα συναισθήματα; Τι είναι; Τα έχουμε μόνο για να μας ταλαιπωρούν; Μπορούμε να τα ξεφορτωθούμε;
Ας αρχίσουμε από το πρώτο. Τι είναι τα συναισθήματα; Επιστημονικά, δεν υπάρχει μια πολύ συγκεκριμένη, ενιαία απάντηση ή ορισμός, μιας και δεν ξέρουμε ακόμα πώς ακριβώς δουλεύουν αυτά τα ρημάδια… Μια αρκετά καλή απάντηση όμως, είναι ότι τα συναισθήματα είναι ένα σύνολο μηνυμάτων και πληροφόρησης που παράγονται μέσα μας, από τον εγκέφαλό μας, από ειδικά νευρωνικά κυκλώματα για αυτή τη δουλειά, με μη λογικό τρόπο κατά πολλούς. Όταν λέμε μη λογικό, εννοούμε τον όρο non-cognitive. Σημαίνει ότι δε διαμεσολαβούνται άμεσα από σκέψεις και λογικές διεργασίες, ή γνωσιακές λειτουργίες αλλιώς, δε σημαίνει ότι χάσαμε τα λογικά μας. Προφανώς, η σκέψη μας επηρεάζει κατά πολύ τα συναισθήματά μας και το ανάποδο, αλλά είναι δύο διαφορετικά συστήματα, που δουλεύουν παράλληλα.
Συνολικά τα συναισθήματά μας χωρίζονται σε μεγάλες κατηγορίες, με διακυμάνσεις έντασης και ποιότητας στην καθεμία. Σύμφωνα με τον Robert Plutchik, ο οποίος μελέτησε πολύ τα συναισθήματα, τα αρχικά ή πρωτογενή συναισθήματα είναι ο θυμός, ο φόβος, η λύπη, η αηδία, η έκπληξη, η προσμονή, η εμπιστοσύνη και η χαρά. Όλα αυτά και τα παράγωγά τους τα απεικονίζει στην εικόνα, τη “τροχό συναισθημάτων του Plutchik”. By the way, ένας πολύ καλός τρόπος να μάθετε πολλά γύρω από τα συναισθήματα, είναι να δείτε την ταινία animation Inside Out (Tα μυαλά που κουβαλάς). Σε αυτή, παρουσιάζονται πολύ παραστατικά τα συναισθήματα και ο ρόλος τους, με πολλά στοιχεία από τη θεωρία της γνωσιακής-συμπεριφορικής σχολής (CBT).
Ωραία! Τι τα χρειαζόμαστε όμως τα συναισθήματα; Δε μας φτάνει το μυαλό μας για να βγάλουμε άκρη; Ξέρω ότι σε πολλούς θα ακουστεί παράδοξο, αλλά όχι. Το μυαλό μας δεν μπορεί να κάνει όλη τη δουλειά. Κάθε συναίσθημα μας προσφέρει μια επιπλέον πληροφόρηση, πέρα από αυτή που μπορούμε να σκεφτούμε γνωσιακά. Μπορεί π.χ., καθώς συζητάμε με έναν αρκετά επιθετικό συνομιλητή, να μη βρίσκουμε με το μυαλό μας κάτι να πηγαίνει στραβά σε αυτά που λέει ή τον τρόπο του, αλλά να νιώθουμε κάπως. Αυτή είναι μια πολύ χρήσιμη πληροφορία, αν το καλοσκεφτείτε.
Όταν τα συναισθήματα βραχυκυκλώνουν
Όταν κάποιος βρίσκεται απέναντι σε μια δύσκολη κατάσταση, πολλά και έντονα συναισθήματα δημιουργούνται μέσα του. Ακριβώς επειδή είναι μια δύσκολη κατάσταση και χρειάζεται να τον πληροφορήσουν για πολλές παραμέτρους της, που ίσως δεν μπορεί να αναλύσει με το μυαλό του. Και μέσα σε αυτά, το άγχος. Δεν έχω αναφερθεί ακόμα σε αυτό όχι τυχαία. Γιατί; Γιατί το άγχος δεν είναι συναίσθημα, τουλάχιστον όχι ακριβώς… Το βρήκατε πουθενά στην εικόνα; Όχι. Γιατί το άγχος μοιάζει ποιοτικά με το φόβο, είναι όμως περισσότερο μια κατάσταση, παρά ένα γνήσιο συναίσθημα. Μια κατάσταση, όπου το άτομο, μπερδεμένο από όλα τα υπόλοιπα συναισθήματα και τις σκέψεις του, φτάνει σε μια κατάσταση ασαφή, χαοτική και φαινομενικά επικίνδυνη, χωρίς όμως να είναι επικίνδυνη στην πραγματικότητα. Το άγχος σίγουρα μπορεί να την κάνει επικίνδυνη, δεν ήταν όμως από πριν.
Τι πρέπει να κάνω
Όταν λοιπόν ο άνθρωπος βραχυκυκλώνει με όλα αυτά που συμβαίνουν μέσα του, μπαίνει σε μια κατάσταση άγχους. Θα μπορούσε να ρωτήσει κάποιος, “γιατί να μην κλείσω το διακόπτη στα συναισθήματα; Τι θα γίνει;” Αν σας ακούγεται πολύ παράξενο, μην νομίζετε. Γίνεται. Φυσικά δεν υπάρχει διακόπτης, αλλά υπάρχει τρόπος να “μάθουμε” στον εαυτό μας να μη νιώθει συναισθήματα. Πιθανότατα ξέρετε και κάποιον που λειτουργεί κάπως έτσι. Υπάρχει όμως ένας λάκκος στη φάβα… Τα συναισθήματα δεν “κλείνουν” κατά παραγγελία, ούτε ξεχωριστά. Ή κλείνεις το γενικό στα συναισθήματα και νιώθεις ελάχιστα από όλα αυτά, ή τα αφήνεις να λειτουργούν και κοιτάς πώς θα τα διαχειριστείς καλύτερα. Επομένως, ξανασκεφτείτε το αυτό για το διακόπτη…
Ερχόμαστε λοιπόν πάλι στην αρχική ιδέα. Αν κάποιος μπορεί να ξεχωρίσει καλύτερα τι νιώθει και να του δώσει ένα όνομα, δείχνει πιο πιθανό να μπορεί να κάνει την κατάσταση λιγότερο χαοτική, να μη νιώθει άγχος και να μπορεί να εφαρμόσει στρατηγικές διαχείρισης πιο αποτελεσματικά. Άρα, καταλαβαίνοντας καλύτερα τι νιώθω, μπορώ να έχω καλύτερο έλεγχο πάνω σε αυτό που λέμε “συναισθηματικός κόσμος”. Give it a try!
