Διαχείριση Εργασιακού Stress
Γράφει η Χριστίνα Βαϊζίδου
Ο συγχωρεμένος ο παππούς μου κάποια στιγμή τα τελευταία χρόνια μου είχε πει ότι έχουμε καταντήσει αντί “υγεία να υπάρχει” να λέμε “δουλειά να υπάρχει”. Τι συμβαίνει όμως όταν η εργασία ανάγεται στο υπέρτατο αγαθό ενώ παράλληλα οι εργασιακές συνθήκες επιδεινώνονται μέρα με τη μέρα; Πώς μπορεί ο σύγχρονος άνθρωπος να διαχειριστεί τελικά το εργασιακό άγχος; Μια έρευνα στα νέα κράτη μέλη της ευρωπαϊκής ένωσης απέδειξε ότι το 90% των ερωτηθέντων θεωρούσε ότι στη χώρα του το άγχος είναι η κύρια αιτία των ασθενειών η οποία μαζί με την εξάντληση και την καταπίεση οφείλεται στην κακή οργάνωση της εργασίας (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας 2005). Παλαιότερα το να έχει κάποιος ένα επάγγελμα σήμαινε κυρίως οικονομική σιγουριά. Με το πέρασμα του χρόνου, το επάγγελμα συνδέθηκε με τη συναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου, καλλιεργώντας χαρακτηριστικά όπως η αυτοεκτίμηση, η σιγουριά κ.α.
Ο πιο συχνά χρησιμοποιούμενος ορισμός του στρες είναι αυτός που έχει διατυπωθεί από τον Richard Lazarus και τους συνεργάτες του και αναφέρει ότι στρες προκαλείται όταν ένα άτομο αισθάνεται ότι οι προσωπικές του δυνάμεις και ικανότητες δεν επαρκούν για να ανταπεξέλθει στις συγκεκριμένες απαιτήσεις του περιβάλλοντός του (Richard Lazarus, Psychological stress and the coping process, 1966).
Προσπαθώντας πολλές φορές οι άνθρωποι να καταφέρουν τα πάντα τέλεια και μέσα σε στενά χρονικά πλαίσια βιώνουν έντονο άγχος. Η ανταπόκριση στην καθημερινότητα οφείλει να γίνεται με έναν τρόπο ανθρώπινο, που δεν μας υπερβαίνει. H ίδια η διαχείριση του εργασιακού άγχους οφείλει να ξεκινήσει με την αναγνώριση των πηγών του, οι οποίες συχνά δεν είναι όσο εμφανείς και προβλέψιμες θα επιθυμούσαμε. Το άγχος δεν είναι παρά η αναμονή για κάτι αρνητικό και αντίδραση μπροστά στην αίσθηση απειλής, η οποία στην περίπτωση της εργασίας, αφορά συνήθως στην κοινωνική μας εικόνα, στις απόψεις των υπολοίπων για το άτομό μας, στις προοπτικές εργασιακής ανέλιξης καθώς βέβαια και σε ζητήματα βιοπορισμού.
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το εργασιακό άγχος
Στο παρόν άρθρο δε θα σταθούμε τόσο στους εξωτερικούς στρεσογόνους παράγοντες, οι οποίοι σχετίζονται με τις αλλαγές στη ζωή μας, τις αυξημένες απαιτήσεις παραγωγικότητας, τη μείωση του εισοδήματος, τις περικοπές του ανθρωπίνου δυναμικού και τον ελλοχεύοντα κίνδυνο της ανεργίας αλλά στους προσωπικούς, ατομικούς παράγοντες που σχετίζονται με την προσωπικότητά μας και τη στάση μας απέναντι στην εργασία. Για παράδειγμα, είναι κατανοητή και αποδεκτή η ανησυχία σχετικά με τις χρονικές προθεσμίες στην εργασία, αλλά πολλές φορές η δική μας αναβλητικότητα επιδεινώνει το στρες που δημιουργείται από τα χρονικά αυτά όρια.
Η προσωπικότητά μας είναι αυτή που καθορίζει το “πώς” και το “γιατί” κάθε ανθρώπινης αντίδρασης και ρυθμίζει τον τρόπο με τον οποίο θα ανταποκριθούμε στα στρεσογόνα ερεθίσματα. Χαρακτηριστικά που σχετίζονται με το άγχος είναι:
- Μειωμένη αυτοπεποίθηση και αρνητική εικόνα εαυτού.
- Πεσιμισμός.
- Μία βαθιά ριζωμένη πεποίθηση ότι δεν επιτρέπονται λάθη.
- Μη ρεαλιστικές προσδοκίες.
- Τελειομανία.
- Ανυπομονησία με άτομα πιο αργών ρυθμών.
- Αίσθημα ενοχών σε περίπτωση χαλάρωσης ή αδράνειας.
- Ταύτιση της ευτυχίας με την επίτευξη στόχων.
- Υπερβολική προσαρμοστικότητα στις απαιτήσεις των άλλων χωρίς σεβασμό των προσωπικών ορίων.
- Αδυναμία έκφρασης συναισθημάτων.
Το άγχος στο χώρο εργασίας έχει τόσο ψυχοκοινωνικές όσο και οικονομικές συνέπειες. Δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος καθώς το εργασιακό άγχος επιδρά στους υπόλοιπους τομείς της ζωής, προκαλώντας προβλήματα στην οικογενειακή ζωή και γενικά στην καθημερινότητα του ατόμου, τα οποία με τη σειρά τους μεταφέρονται στην εργασία, επιδεινώνοντας το άγχος που βιώνει το άτομο και κατ’ επέκταση την απόδοσή του. Οι οικονομικές συνέπειες αφορούν στη μείωση της παραγωγικότητας, τις χαμένες εργατοώρες και το κόστος αποκατάστασης μέσα από τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας.
Η πρωτογενής πρόληψη, με τη μείωση ή και εξάλειψη των πηγών άγχους στο χώρο εργασίας είναι το σημαντικότερο βήμα.
Οι στρατηγικές αντιμετώπισης που ενεργοποιεί το άτομο για να χειριστεί τις απαιτήσεις μιας ψυχοπιεστικής κατάστασης, διακρίνονται στις στρατηγικές που επικεντρώνονται στην επίλυση του προβλήματος (problem-focused coping) και στις στρατηγικές που αποβλέπουν στη ρύθμιση των συναισθημάτων (emotion-focused coping). Προκειμένου να επιτύχει την επίλυση ενός προβλήματος το άτομο προσπαθεί είτε να μειώσει τις απαιτήσεις της πραγματικότητας είτε να αυξήσει τα αποθέματά του για να τις αντιμετωπίσει. Αντίθετα χρησιμοποιεί στρατηγικές που αποβλέπουν στη ρύθμιση των συναισθημάτων όταν νιώθει ότι δεν μπορεί να κάνει κάτι για να τροποποιήσει τη στρεσογόνο κατάσταση με αποτέλεσμα να επιδιώκει να ελέγξει τη συναισθηματική αντίδρασή του σε αυτήν.
Ορισμένοι πρακτικοί τρόποι αντιμετώπισης του εργασιακού στρες είναι οι εξής:
- Φροντίδα του εαυτού: σωστή διατροφή, άσκηση, επαρκής διάρκεια και καλή ποιότητα ύπνου. Έχει διαπιστωθεί ότι οι άνθρωποι που ασκούνται τακτικά και βρίσκονται γενικά σε φόρμα βιώνουν σημαντικά χαμηλότερο επίπεδο άγχους, σε σύγκριση με όσους δεν ασκούνται (Blumenthal & McCubbin, 1987). Η σωματική άσκηση μπορεί να προσφέρει μια ενεργητική διέξοδο για την εκτόνωση της διέγερσης που εμφανίζεται σε επίπεδο φυσιολογίας, η οποία προκαλείται ως αντίδραση στο στρες.
- Αναγνωρίστε τα συναισθήματά σας, τις ανάγκες σας, τις επιθυμίες σας, τα όριά σας.
- Τεχνικές χαλάρωσης, όπως η προοδευτική μυική χαλάρωση κατά Jacobson.
- Νοητικός έλεγχος μέσω: της διακοπής των σκέψεων, του γνωστικού περισπασμού (το άτομο σκέφτεται κάτι άλλο) ή της αποφυγής των σκέψεων.
- Αναζητήστε νέες σχέσεις με ανθρώπους, δώστε χώρο και χρόνο στις υπάρχουσες.
- Επανεξετάστε το χρόνο της εργασίας, σε σχέση με το χρόνο που αφιερώνετε στον εαυτό σας.
- Ενσωματώστε στην καθημερινότητά σας χαλαρωτικές δραστηριότητες, όπως η ενασχόληση με τη μουσική, με το παιχνίδι.
- Αναπτύξτε ένα σύστημα υποστήριξης, εκφράζοντας τα συναισθήματά σας και ζητώντας βοήθεια. Η λήψη κοινωνικής υποστήριξης έχει βρεθεί ότι σχετίζεται με χαμηλότερο ποσοστό εμφάνισης καρδιακής προσβολής, και ψυχολογικής δυσφορίας (Billings & Moos, 1982. Williams et al., 1981).
- Διατήρηση καλών εργασιακών σχέσεων.
- Αποφυγή εμπλοκής σε συγκρούσεις.
- Σαφής διατύπωση της προσωπικής άποψης.
- Συχνά διαλείμματα.
- Οργάνωση και ιεράρχηση των εργασιών ενδεχομένως και μέσω λίστας υποχρεώσεων. Αναρωτηθείτε τι θα γίνει αν αναβάλετε μια προγραμματισμένη εργασία.
- Ικανότητα άρνησης, ικανότητα να λέμε “όχι’’.
- Ρεαλιστικές προσδοκίες ως προς τις ικανότητές μας.
- Ιεράρχηση αναγκών.
Για μία μεγάλη χρονική περίοδο, η συνταγογράφηση φαρμακευτικών ουσιών και δη ηρεμιστικών αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο στην αντιμετώπιση του άγχους. Παρά το γεγονός ότι τα αντικαταθλιπτικά (και ιδίως τα σεροτονινεργικά) έχουν σημαντική θέση στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του άγχους, οφείλω να τονίσω τη σημασία της αποφυγής εξαρτησιογόνων αγχολυτικών τύπου Xanax, τα οποία παρά την ευρεία διάδοση στη χώρα μας δεν παρέχουν τίποτα άλλο παρά μία παροδική ανακούφιση. Η εκπαίδευση του ατόμου ως προς δυσλειτουργικά μοτίβα σκέψης και στερεότυπες συμπεριφορές μπορεί να το βοηθήσει στην αντιμετώπιση παρόμοιων καταστάσεων στο μέλλον. Η ψυχοθεραπεία με στόχο την ανακάλυψη των πηγών του άγχους και την υποβοηθούμενη ανάπτυξη στρατηγικών ανάπτυξης αυτού, αποτελούν τη μακροπρόθεσμη λύση.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία:
Stress, appraisal and coping, Richard S. Lazarus, Susan Folkman, 1984, New York: Springer Pub. Co ISBN 978-0-8261-4191-0
Γυρίζω σελίδα στο άγχος, Πρακτικός οδηγός με εύκολα βήματα, Εμμανοηλίδου Καλλιόπη, Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2013, ISBN 13 9789605660123
The Wellness Workbook, 3rd ed: How to Achieve Enduring Health and Vitality, John W. Travis, Regina Sara Ryan, Celestial Arts, 2004, ISBN-10: 1587612135
1η δημοσίευση: Animartists, http://www.animartists.com/2018/07/28/1-155/
