Ναρκισσιστική διαταραχή: το παρεξηγημένο σύνδρομο
Ναρκισσιστική διαταραχή: το παρεξηγημένο σύνδρομο
Ναρκισσιστική διαταραχή: το παρεξηγημένο σύνδρομο
Γράφει η Μαριλίτα Βασιλάκου
Λίγα λόγια για τις διαταραχές προσωπικότητας
Στη δόμηση του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς μας, κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής μας, σημαντικό ρόλο παίζουν οι πρωταρχικές εμπειρίες μας, οι εικόνες από το περιβάλλον μας ακόμη και ο τρόπος που γεννιόμαστε. Οι διαταραχές προσωπικότητας αφορούν διογκωμένα μέρη ή στοιχεία του χαρακτήρα, που διαστρεβλώνουν την αντίληψη που έχει το άτομο για το ίδιο ή/και για τους άλλους.
Τα είδη διαταραχών προσωπικότητας διαχωρίζονται σε αυτές όπου το άτομο παρουσιάζει εκκεντρικές συμπεριφορές και δυσκολία στη σχέση με άλλους (π.χ. Παρανοειδής), σε εκείνες όπου οι συμπεριφορές έχουν έντονα στοιχεία παρορμητικότητας ή δραματικότητας (π.χ. Ναρκισσιστική) και τέλος, σε όσες το άτομο εμφανίζει επίμονα συναισθήματα φόβου και άγχους (π.χ. Ψυχαναγκαστική)
Ναρκισσιστική διαταραχή σύμφωνα με τον Freud
Μια από τις διαταραχές που συναντάμε αρκετά συχνά είναι η Ναρκισσιστική διαταραχή. Λόγω του έντεχνου τρόπου κάλυψης της καθώς και του ταλέντου που έχουν οι Ναρκισσιστές στον χειρισμό, συνήθως είναι δύσκολο να την αναγνωρίσουμε αμέσως.
Σύμφωνα με τον Freud, όλοι ως βρέφη βιώνουμε το στάδιο του “πρωτογενούς ναρκισσισμού”. Πρόκειται για ένα στάδιο εγωκεντρισμού όπου δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε τους άλλους ως ξεχωριστά άτομα από εμάς. Αυτό το στάδιο αποτελεί σημαντικό βήμα για την υγιή ανάπτυξη της προσωπικότητας. Η Ναρκισσιστική Διαταραχή δεν είναι κάτι άλλο από την υπερβολή του υγιούς ναρκισσισμού.
Η εικόνα του εαυτού
Στα πρώιμα στάδια ανάπτυξης χρειάζεται να δημιουργήσουμε μια υγιή εικόνα εαυτού στην οποία θα μπορούμε να βασιστούμε μεγαλώνοντας. Μη μπορώντας να διαχωρίσουμε τον εαυτό μας από τους άλλους σε αυτό το στάδιο της ζωής μας, η δημιουργία της αυτοεικόνας μας εξαρτάται εξ’ ολοκλήρου από το περιβάλλον μας και όσα λαμβάνουμε από αυτό.
Η σημασία του περιβάλλοντος
Ως βαθιά κοινωνικά όντα, έχουμε την ανάγκη για προσοχή από το περιβάλλον και τους σημαντικούς άλλους. Μέσω αυτής της προσοχής, σε πρώτο επίπεδο, μπορούμε να συνδεθούμε με τους γύρω μας, ενώ σε ένα βαθύτερο επίπεδο λαμβάνουμε από το περιβάλλον μας την επιβεβαίωση, την αναγνώριση και την εκτίμηση, αξίες από τις οποίες εξαρτάται το αίσθημα της αυτοπεποίθησης που σταδιακά δημιουργούμε. Θα κάνουμε, λοιπόν, τα πάντα για να λάβουμε την προσοχή, αφού από αυτήν εξαρτάται ολόκληρη η ύπαρξη μας. Μπορεί όμως να έρθουμε αντιμέτωποι με την ματαίωση της ανάγκης μας για προσοχή, αν βρεθούμε σε ένα περιβάλλον που η προσοχή μοιράζεται ή δεν υπάρχει.
Υγιής εικόνα εαυτού και σύνδεσης με το περιβάλλον
Ως μηχανισμό επιβίωσης, δημιουργούμε τότε ένα προσωπικό δίχτυ ασφαλείας, το οποίο μας προστατεύει από το αίσθημα της εγκατάλειψης και της βαθιάς θλίψης. Αυτό το δίχτυ δεν είναι άλλο από τη δημιουργία μιας εικόνας εαυτού που μας παρηγορεί και μας ανακουφίζει. Στα πρώιμα στάδια ανάπτυξης, αυτή η εικόνα αποτελείται από τις θετικές ποιότητες που ενσωματώνουμε από τους σημαντικούς άλλους για να γεμίσουμε το κενό τους όταν δεν έχουμε την προσοχή τους. Αν αυτή η διαδικασία γίνει σωστά και ομαλά και έχουμε την ενθάρρυνση από το περιβάλλον μας για ανεξαρτησία, τότε έχουμε καταφέρει να δημιουργήσουμε έναν υγιή πυρήνα που μας βοηθά να αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες στρέφοντας την προσοχή προς τα μέσα. Έτσι, έχουμε αναπτύξει αυτοεκτίμηση και δεν εξαρτόμαστε από το περιβάλλον μας.
Η εικόνα του εαυτού στην Ναρκισσιστική διαταραχή
Στην περίπτωση των Ναρκισσιστών όμως, σε αυτό το κρίσιμο στάδιο ανάπτυξης βιώνουν απότομη ρήξη. Δεν καταφέρνουν να δομήσουν μια υγιή και ρεαλιστική εικόνα εαυτού. Είτε δεν υπάρχει η απαραίτητη ενθάρρυνση από το περιβάλλον στην προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης του παιδιού, είτε υπάρχει έντονη παρεμβατικότητα και δεν αφήνεται χώρος στο παιδί να αναπτύξει τον εαυτό του. Επομένως, δεν υπάρχει εαυτός για να λειτουργήσει ως δίχτυ ασφαλείας. Δεν υπάρχει πυρήνας, και άρα η ύπαρξη και η αυταξία εξαρτάται απόλυτα από την προσοχή του περιβάλλοντος.
Στην πορεία της ζωής τους οι άνθρωποι με ναρκισσιστική διαταραχή διαχωρίζονται ως προς τις συμπεριφορές και τον τρόπο εκδήλωσης του ναρκισσισμού. Θα λαμβάνουν την προσοχή μέσω των επιτευγμάτων τους, της δουλειάς, του εκλεπτυσμένου τρόπου ζωής και της κοινωνικής επιτυχίας. Η έντονη δραματικότητα και η μεγαλομανία είναι χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου τρόπου εκδήλωσης του ναρκισσισμού. Ένας άλλος τρόπος είναι η απομόνωση. Σε αυτή την περίπτωση οι Ναρκισσιστές τείνουν να απομονώνονται από το κοινωνικό τους περιβάλλον. Βυθίζονται στον φανταστικό εαυτό τους. Εκπέμπουν μια λανθάνουσα ακραία ανωτερότητα και αυτοπεποίθηση, θεωρώντας τους γύρω τους ανάξιους και λίγους για να σταθούν δίπλα τους.
Πώς εξηγείται η συμπεριφορά των Ναρκισσιστών;
Καθώς δεν υπάρχει ουσιαστικά εαυτός για να βασιστούν όταν κλονίζεται ή καταρρέει το περιβάλλον τους, νιώθουν μεγάλη απειλή όταν αμφισβητηθούν από τους άλλους. Αντιδρούν με έντονη οργή ή παίρνουν το ρόλο του θύματος για να προστατεύσουν τον εύθραυστο εαυτό τους. Έχουν δημιουργήσει εξαιρετικές άμυνες για αυτή την προστασία. Χρησιμοποιούν τους άλλους ως αντικείμενα που εξυπηρετούν στο να λαμβάνουν την προσοχή. Χειρίζονται, για να μην καταφέρει ποτέ κανείς να καταρρίψει την πλασματική εικόνα που έχουν δημιουργήσει για τον εαυτό τους. Θυματοποιούνται δημιουργώντας μονίμως δράματα γύρω από τη ζωή και την καθημερινότητα τους για να μην εκλείψει ποτέ η προσοχή των άλλων προς αυτούς.
Ναρκισσιστική διαταραχή και ψυχοθεραπεία
Η υπέρμετρη αυτοπεποίθηση καθώς και η πεποίθηση που έχουν δημιουργήσει ότι είναι ανώτεροι και καλύτεροι όλων, δύσκολα τους οδηγεί σε θεραπεία. Είναι από τις δυσκολότερες περιπτώσεις να ζητήσουν βοήθεια από ειδικό. Αν το κάνουν, ενδέχεται ακόμα και εκεί να προσπαθήσουν να χειριστούν και να αποφύγουν να έρθουν σε επαφή με την τραυματισμένη ύπαρξη τους. Η πρόγνωση τους ωστόσο είναι πολύ καλή. Η στήριξη ενός ειδικού είναι σημαντική στο να αντέξουν αρχικά την κατάρρευση της ψευδούς εικόνας που έχουν για τον εαυτό τους. Σταδιακά μπορούν να καταφέρουν να δημιουργήσουν έναν αληθινό και σωστά δομημένο εαυτό από την αρχή.