Διαταραχές προσωπικότητας: δημιουργία και εξηγήσεις
Διαταραχές προσωπικότητας: δημιουργία και εξηγήσεις
Διαταραχές προσωπικότητας: δημιουργία και εξηγήσεις
Γράφει η Έλενα Χριστοδουλάκη
Κατά καιρούς, διάφορες προσεγγίσεις, όπως η Βιολογική, η Συμπεριφοριστική, η Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική και η Ψυχοδυναμική έχουν επιχειρήσει να εντοπίσουν και να ερμηνεύσουν τους μηχανισμούς εκείνους που σχετίζονται με το πώς δημιουργούνται οι διαταραχές προσωπικότητας. Μάλιστα, ο τρόπος που προσεγγίζουν το συγκεκριμένο θέμα οι θεωρητικοί της Ψυχοδυναμικής προσέγγισης έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αξίζει να αναλυθεί.
Ψυχοδυναμική προσέγγιση και διαταραχές προσωπικότητας
Η Ψυχοδυναμική προσέγγιση ήταν η πρώτη που ασχολήθηκε με τις διαταραχές προσωπικότητας έχοντας ως αφετηρία το έργο του Freud. Πιο συγκεκριμένα, η έννοια της προσωπικότητας του ατόμου στο σύνολό της διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη μελέτη των διαταραχών προσωπικότητας. Οι έννοιες «προσωπικότητα» και «χαρακτήρας» χρησιμοποιούνται εναλλακτικά στην βιβλιογραφία της Ψυχοδυναμικής προσέγγισης. Η προσωπικότητα αναφέρεται στο σύνολο των σωματικών, συναισθηματικών, συμπεριφοριστικών, νοητικών και κοινωνικών στοιχείων του ατόμου. Από την άλλη, ο χαρακτήρας αποτελεί μια πιο περιορισμένη έννοια. Περιλαμβάνει δύο διαστάσεις, την κλινική ( σταθερές τάσεις και συμπεριφορές του ατόμου) και την θεωρητική (οργάνωση του ψυχισμού).
Ένα παιδί, ερχόμενο στον κόσμο, έρχεται σε επαφή με ένα συγκεκριμένο περιβάλλον, το οποίο περιλαμβάνει συγκεκριμένα διαπροσωπικά και κοινωνικά στοιχεία. Σημαντική για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του είναι η υπέρβαση συμπλεγμάτων, όπως το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα. Επίσης, κεντρικό ρόλο στην διαμόρφωση του χαρακτήρα του παιδιού παίζουν τόσο οι ταυτίσεις του με τους γονείς, όσο και τα τραύματα και οι αντιδράσεις του σε αυτά. Έτσι, η διαδικασία διαμόρφωσης του χαρακτήρα του ολοκληρώνεται στην εφηβεία. Παράλληλα αυτός δύναται να τροποποιηθεί μέσα από άλλες εμπειρίες, θετικές ή αρνητικές, που το άτομο θα βιώσει μετέπειτα στη ζωή του.
Το άτομο υπό ομαλές συνθήκες θα διαμορφώσει έναν ευέλικτο χαρακτήρα. Τι γίνεται, όμως, αν η αλληλεπίδραση της ιδιοσυγκρασίας του με τις περιβαλλοντικές συνθήκες είναι προβληματική; Τότε είναι πιθανό το άτομο να εμφανίσει κάποια διαταραχή προσωπικότητας. Άτομα με διαταραχές προσωπικότητας παρουσιάζουν δυσκολία στην διαμόρφωση μιας ρεαλιστικής εικόνας για τον εαυτό τους, η οποία να αντέχει τις αποτυχίες και την κριτική. Είναι, επίσης, ευάλωτα απέναντι σε έντονες συναισθηματικές διακυμάνσεις και δυσκολεύονται να φανταστούν πώς αισθάνονται οι άλλοι. Ο άκαμπτος χαρακτήρας των ατόμων αυτών, σύμφωνα με την Ψυχοδυναμική προσέγγιση, λειτουργεί ως μέσο προστασίας από τις ενορμήσεις και τα συναισθήματά τους, όπως το άγχος, την ενοχή, το θυμό και την ντροπή.
Ψυχοδυναμική Οπτική σε συγκεκριμένες διαταραχές προσωπικότητας
Παρανοειδής διαταραχή προσωπικότητας
Έχει τη ρίζα της στην ελλειμματική αίσθηση της σταθερής παρουσίας των άλλων και στην κυριαρχία της επιθετικότητας. Έτσι, τα παρανοϊκά στοιχεία του ατόμου (όπως, το ότι οι άλλοι το παρακολουθούν) αποτελούν μια προσπάθεια του ίδιου να διατηρήσει τη σχέση του με τους άλλους.
Οιστριονική διαταραχή προσωπικότητας
Οι δυσκολίες του ατόμου συχνά εδράζονται σε ενοχές σχετικά με τις Οιδιπόδειες συγκρούσεις, στην έκφραση της επιθετικότητας και στον αποχωρισμό-εξατομίκευσή του. Είναι γνωστοί ως “θεατράνθρωποι”, καθώς πολύ συχνά παρατηρείται έντονη δραματοποίηση της συμπεριφοράς τους με εκφράσεις κινήσεις και ομιλία που θυμίζουν θέατρο.
Ψυχαναγκαστική – καταναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας
Η επιθετικότητα του ατόμου έχει εξουδετερωθεί, με αποτέλεσμα να εμφανίζει συμπεριφορές τελειομανίας και συνεχούς ελέγχου του περιβάλλοντός του. Μάλιστα, προκειμένου να αποφύγει την απώλεια ελέγχου, εκδηλώνει αντιστάσεις. Δεν μπορεί να λειτουργήσει σε καταστάσεις στις οποίες νιώθει ότι δεν έχει τον έλεγχο. Οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές βοηθούν στην διατήρησή του και στην αίσθηση ασφάλειας.
Αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας
Το άτομο κατακλύζεται από συναισθήματα ντροπής και φόβου όσον αφορά την έκθεσή του στους άλλους, καθώς πιθανόν φοβάται ότι θα επαναληφθούν προηγούμενες τραυματικές εμπειρίες ταπείνωσής του από σημαντικά πρόσωπά κατά την παιδική ηλικία. Αναζητούν συνεχώς την αποδοχή των άλλων και όταν δεν την λαμβάνουν ματαιώνονται και νιώθουν να επανατραυματίζονται.
Εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας
Το άτομο αντιμετωπίζει πυρηνικές συγκρούσεις που σχετίζονται με τον αποχωρισμό, που, αν και τον επιθυμεί, συγχρόνως τον βιώνει ως επικίνδυνο, τόσο για το ίδιο, όσο και για τους άλλους. Έτσι, παρουσιάζει μία συμπεριφορά υποτακτική, αφήνει στους άλλους τις αποφάσεις για τη ζωή του και κάνει τα πάντα για να μην νιώσει εγκατάλειψη.
Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας
Χαρακτηρίζεται από την τάση του ατόμου να καταστρέφει, να κλέβει, γενικά να συμπεριφέρεται άσχημα χωρίς ενοχές. Σύμφωνα με τον Winnicott, το άτομο αντιδρά στην απώλεια θετικών εμπειριών κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων χρόνων ζωής του. Οι συμπεριφορές αυτές εμφανίζονται από την προ-εφηβεία συνήθως με μικρο-κλοπές, βασανισμό ζώων κ.α.. Υπάρχει η ανάγκη οι άλλοι να βιώσουν τον πόνο που έχει βιώσει το ίδιο το άτομο.
Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας
Σύμφωνα με τον Kernberg, είναι αποτέλεσμα παθολογικών εσωτερικών δομών. Οι γονείς του βρέφους συχνά είναι ψυχροί. Αποτυγχάνουν να ικανοποιήσουν βασικές συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού. Έτσι, το παιδί αναπτύσσει αισθήματα οργής και φθόνου. Ο μεγαλειώδης εαυτός, η υποτίμηση των άλλων, και η απόσυρση του ατόμου αποτελούν αμυντικούς μηχανισμούς κατά του φθόνου.
Οριακή διαταραχή προσωπικότητας
Στην εμφάνιση της σημαντικό ρόλο παίζουν η ιδιοσυγκρασία του ατόμου σε συνδυασμό με τις αντίξοες συνθήκες ανάπτυξής του. Έτσι, τα έντονα συναισθήματα επιθετικότητας του ατόμου έχουν τη ρίζα τους στην υπερβολική ματαίωση των πρώιμων αναγκών του από τους σημαντικούς άλλους, ιδιαίτερα τη μητέρα του.