Μνήμη, συγκέντρωση και πώς να μην “χάνομαι”
Μνήμη, συγκέντρωση και πώς να μην “χάνομαι”
Μνήμη, συγκέντρωση και πώς να μην “χάνομαι”
Γράφει η Βασιλική Τσώνου
Τι είναι η συγκέντρωση;
Η συγκέντρωση είναι η ικανότητα του εγκεφάλου μας να εστιάζει την προσοχή του σε ένα ερέθισμα για ορισμένο χρονικό διάστημα. Με απλά λόγια, μπορεί να βρισκόμαστε σε ένα περιβάλλον με πάρα πολλά ερεθίσματα γύρω μας, διάφορες εικόνες και ήχους. Όταν συγκεντρωνόμαστε, εστιάζουμε αποκλειστικά την προσοχή μας σε ένα συγκεκριμένο ερέθισμα που εμείς επιλέγουμε, απομονώνοντας όλα τα υπόλοιπα μακριά από εμάς. Έτσι, μπορεί π.χ. να είμαστε σε ένα καφέ και γύρω μας να υπάρχουν άνθρωποι και να παίζει η μουσική στα ηχεία του μαγαζιού, αλλά εμείς να διαβάζουμε ένα βιβλίο ανεπηρέαστοι από το τι συμβαίνει γύρω μας!
Τι είναι η μνήμη;
Η μνήμη είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να θυμάται, να συγκρατεί πληροφορίες και να τις ανακαλεί, όποτε είναι αναγκαίο. Αποτελεί θεμελιώδες συστατικό της πραγματικότητάς μας. Χωρίς τη μνήμη δε θα είχαμε παρελθόν, ούτε θα γνωρίζαμε ποιοι είμαστε! Οι αναμνήσεις μας που συγκροτούν τον πυρήνα της προσωπικής μας ταυτότητας, είναι ένα ‘’δώρο’’ της μνήμης! Επίσης, αυτή η διεργασία του εγκεφάλου μας είναι στενά συνδεδεμένη με τη μάθηση και τη λήθη. Η μάθηση είναι η διαδικασία απόκτησης νέων πληροφοριών (που αποθηκεύονται μέσω της μνήμης) και η λήθη είναι η απώλεια συγκεκριμένων πληροφοριών, με λίγα λόγια: ξεχνάμε πράγματα!
Όλοι οι άνθρωποι έχουμε διαφορετικά είδη μνήμης που αποθηκεύουν διαφορετικά είδη πληροφορίας:
- Μνήμη εργασίας: σχετίζεται στενά με την προσοχή και τη συγκέντρωση και αποθηκεύει πληροφορίες διάρκειας δευτερολέπτων ή λεπτών
- Επεισοδιακή μνήμη: είναι η προσωπική ‘’νοητική αυτοβιογραφία’’ μας, μας επιτρέπει να θυμόμαστε γεγονότα που μας συνέβησαν
- Σημασιολογική μνήμη: είναι οι γενικότερες μη αυτοβιογραφικές γνώσεις μας π.χ. το λεξιλόγιο μας
- Διαδικαστική μνήμη: είναι το είδος της μνήμης που μας επιτρέπει να αποκτούμε νέες δεξιότητες π.χ. να μάθουμε ένα μουσικό όργανο ή να μάθουμε να οδηγούμε
Τι διαφορά έχει η μνήμη από τη συγκέντρωση τελικά;
Η μνήμη και η συγκέντρωση, είναι εκτελεστικές λειτουργίες, μας επιτρέπουν δηλαδή να ελέγχουμε και να ρυθμίζουμε τη συμπεριφορά μας και να προγραμματίζουμε μελλοντικές δράσεις. Με λίγα λόγια, αφορούν τη δημιουργία, τη διατήρηση, την παρακολούθηση και την επίτευξη ενός σχεδίου δράσης με στόχο. Είναι οι ανώτερες γνωστικές λειτουργίες μας και είναι αλληλοεξαρτώμενες: χωρίς να εστιάσουμε την προσοχή μας σε κάτι, αν δηλαδή δεν συγκεντρωθούμε σε κάτι, δεν μπορούμε να το αποθηκεύσουμε στη μνήμη μας.
Η μνήμη λοιπόν, είναι η αποθήκευση πληροφοριών και η δυνατότητα ανάκλησης αυτών, οπότε δε χάνουμε επαφή με το παρελθόν μας και έχουμε επίγνωση της πραγματικότητάς μας. Από την άλλη, η συγκέντρωση αποτελεί κομμάτι της απόκτησης αναμνήσεων, αφού όταν εστιάζουμε την προσοχή μας σε κάτι, είναι πολύ πιο εύκολο να το θυμηθούμε μελλοντικά. Η συγκέντρωση ‘’δουλεύει’’ για τη μνήμη μας, είναι κάτι που συμβαίνει στο παρόν και μας επιτρέπει να έχουμε πρόσβαση στο παρελθόν μας, για να σχεδιάσουμε το μέλλον μας!
Πότε μειώνεται η συγκέντρωσή μας;
Μπορούμε όμως να είμαστε πάντα το ίδιο συγκεντρωμένοι;
Σίγουρα θα έχετε παρατηρήσει, ότι μερικές φορές όσο και να προσπαθείτε να αφοσιωθείτε σε κάτι και να αγνοήσετε τα άσχετα ερεθίσματα γύρω σας, δεν μπορείτε. Το πόσο θα συγκεντρωθείτε σε κάτι, αναμφίβολα επηρεάζεται από το αν αυτό είναι αρκετό ώστε να κρατήσει το ενδιαφέρον σας. Ωστόσο, ίσως παρατηρήσετε ότι ακόμα και αν αυτό με το οποίο ασχολείστε είναι κάτι που σας τραβάει την προσοχή και σας ενδιαφέρει πολύ, εσείς αδυνατείτε να αφοσιωθείτε πλήρως σε αυτό και αφαιρείστε συνεχώς. Διαβάζοντας ένα αγαπημένο σας βιβλίο π.χ. βρίσκετε τον εαυτό σας να κοιτάζει την ίδια πρόταση ξανά και ξανά, αλλά δε μπορείτε να συγκρατήσετε το κομμάτι πληροφορίας που θέλετε. Τι συμβαίνει λοιπόν σε αυτή την περίπτωση; Υπάρχει κάποια εξήγηση;
Υπάρχουν πολλές συνθήκες που επηρεάζουν το πόσο συγκεντρωμένοι μπορούμε να είμαστε:
- Διαταραχές στον ύπνο
- Κατάχρηση αλκοόλ
- Κούραση
- Διαταραχές στη διατροφή
- Υπερβολική ενασχόληση με την τεχνολογία (κινητό, λάπτοπ)
- Άνοια
- Νόσος Alzheimer
- Νόσος Parkisnon
- Πολλαπλή σκήρυνση
- Θυρεοειδοπάθειες
- Άγχος και κατάθλιψη
Αν συμβαίνει κάτι από τα παραπάνω, η ικανότητά μας να εστιάζουμε σε πληροφορίες μειώνεται σημαντικά. Μπορεί να μην είχε περάσει καν από το μυαλό σας, ότι αν κοιμάστε λιγότερο από όσο πρέπει ή αν είστε πολύ κουρασμένοι, δεν μπορείτε να συγκεντρώνεστε αποτελεσματικά σε δραστηριότητες που σας ενδιαφέρουν.
Πώς το άγχος επιδρά στη συγκέντρωσή μου;
Συγκεκριμένα, σε περιπτώσεις άγχους και κατάθλιψης παρατηρείται σημαντική αδυναμία να εστιάσουμε την προσοχή μας, να αποθηκεύσουμε πληροφορίες και να τις ανακαλέσουμε. Κατά τις περιόδους άγχους και κατάθλιψης, το μυαλό μας απασχολείται συνεχώς από πολλές σκέψεις και αυτό μας εμποδίζει να εστιάσουμε την προσοχή μας στο task που έχουμε να κάνουμε. Ακόμη, πέρα από τις σκέψεις, συμβαίνουν και δομικές αλλαγές στον εγκέφαλό μας που επιδρούν στην ικανότητά μας να συγκεντρωνόμαστε: αλλαγές στην αμυγδαλή, στον ιππόκαμπο και τον υποθάλαμο. Αυτές οι αλλαγές μειώνουν την ικανότητά μας να εστιάζουμε αποτελεσματικά σε πληροφορίες.
Τώρα που έχετε μια ιδέα, για το τι μπορεί να σας κάνει να αφαιρείστε την ώρα που ασχολείστε με κάτι, πάμε να δούμε τι μπορείτε να κάνετε γι’ αυτό!
Πώς μπορώ να εστιάζω την προσοχή μου αποτελεσματικά και να μη ‘’χάνομαι’’;
Ο Αλεξάντερ Γκράχαμ Μπελ, Σκωτσέζος εφευρέτης του τηλεφώνου, έλεγε ότι πρέπει να συγκεντρώνεσαι στην δραστηριότητα με την οποία ασχολείσαι, ότι οι ακτίνες του ήλιου δεν καίνε αν δεν συγκεντρωθούν σε ένα σημείο.
Απλοί τρόποι για να εστιάζουμε πιο εύκολα την προσοχή μας σε αυτό που κάνουμε:
- Να κοιμάστε και να τρέφεστε σωστά
- Εντάξτε στην καθημερινότητά σας την άσκηση
- Θέστε όρια ανάμεσα στη δουλειά και την ξεκούραση
- Τηρείστε ένα πρόγραμμα και μείνετε οργανωμένοι
- Κάντε διαλείμματα όταν αισθάνεστε ότι ‘’δεν τραβάει’’ άλλο
- Περιορίστε το χρόνο που ξοδεύετε μπροστά σε οθόνες
- Να μην ξεχνάτε την κοινωνική σας ζωή
- Μην κάνετε υπερβολές ή αλλιώς ‘’μέτρον άριστον’’
Αυτές είναι μερικές συμβουλές που συνολικά βελτιώνουν την ποιότητα της ζωής μας και όχι μόνο τη συγκέντρωσή μας. Πρέπει να φροντίζουμε το σώμα και το μυαλό μας, ώστε αυτό να μας το ανταποδώσει. Αν το ταλαιπωρούμε και δεν αφουγκραζόμαστε τις ανάγκες του, είναι λογικό να ‘’κλατάρει’’ και να μας προδώσει κάποια στιγμή! Εξάλλου, είναι οι μικρές λεπτομέρειες και οι λεπτές ισορροπίες που καλούμαστε να τηρήσουμε, για να είμαστε σε θέση να ανταπεξέλθουμε σε οτιδήποτε θέσουμε ως στόχο στη ζωή μας.
