Παιδική Κακοποίηση: Αναγνώριση και Αντιμετώπιση
Παιδική Κακοποίηση: Αναγνώριση και Αντιμετώπιση
Γράφει η Μαρία Χατζηβασιλειάδου
Η παιδική κακοποίηση αποτελεί πλέον ένα σοβαρότατο πρόβλημα, με τις επιδημιολογικές μελέτες να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, καθώς 3 στα 4 παιδιά πέφτουν θύμα σωματικής βίας ή ψυχολογικής κακοποίησης σε παγκόσμιο επίπεδο. Αντίστοιχα, 1 στις 5 γυναίκες και 1 στους 13 άντρες αναφέρουν πως έχουν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση, όντας ανήλικοι 0-17 ετών. Ο θύτης μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε, ανεξαρτήτως φύλου, εθνικότητας, κοινωνικοοικονομικής κατάστασης, συγγένειας, μόρφωσης και ηλικίας.
Πώς αναγνωρίζω ότι το παιδί έχει πέσει θύμα κακοποίησης;
Υπάρχουν σημάδια που μπορούν να φανερώσουν την παιδική κακοποίηση ή παραμέληση. Ξεκινώντας από την άσκηση σωματικής βίας, η εμφάνιση σημαδιών στο σώμα που δεν μπορούν να αιτιολογηθούν από ατύχημα και η συχνότητα της εμφάνισής τους μπορούν εύκολα να προκαλέσουν υποψίες για την ύπαρξη παιδικής κακοποίησης.
Η συναισθηματική κακοποίηση, δηλαδή ο εκφοβισμός, η υποτίμηση, o άσχημος χαρακτηρισμός του παιδιού, και η έκθεσή του σε περιστατικά βίας, είναι λιγότερο εμφανής, αλλά εξίσου σημαντική. Ένα παιδί που υφίσταται συναισθηματική κακοποίηση τείνει να παρουσιάζει ταχύτατες αλλαγές στη διάθεση, τη συμπεριφορά και την ομιλία, να μιλά άσχημα για τον εαυτό του, να φοβάται ή να χαρακτηρίζει με άσχημα επίθετα τον γονέα, κηδεμόνα ή κάποιο άτομο με σημαντικό ρόλο στη ζωή του.
Η παρουσία ενός μόνο σημαδιού δεν αποτελεί απαραίτητα απόδειξη κακοποίησης ή παραμέλησης, εκτός κι αν επαναλαμβάνεται ή συνοδεύεται κι από άλλα σημάδια. Αν υπάρχουν βάσιμες υποψίες κακοποίησης, η αναφορά τους μπορεί να φανεί ωφέλιμη τόσο για το παιδί, όσο και για την οικογένεια, η οποία, αν εμπλέκεται, μπορεί να λάβει κρατική βοήθεια.
Σεξουαλική Κακοποίηση
Σαφώς, δεν θα μπορούσε να μη δοθεί έμφαση και στη σεξουαλική παιδική κακοποίηση. Οι βασικότερες συμπεριφορές που υποδηλώνουν σεξουαλική κακοποίηση είναι το άγγιγμα του παιδιού στα γεννητικά όργανα, η οποιασδήποτε μορφής διείσδυση στο στόμα ή τα γεννητικά όργανα, η έκθεση μερών του σώματος του παιδιού, και η παραγωγή υλικού παιδικής πορνογραφίας. Σημάδια σεξουαλικής κακοποίησης αποτελούν η αλλαγή συμπεριφοράς, οι δυσκολίες στον ύπνο, οι συχνοί εφιάλτες, το βρέξιμο του κρεβατιού, η αποφυγή του θύτη, τα προβλήματα υγείας στη γενετική περιοχή, η εκδήλωση ακατάλληλης σεξουαλικής συμπεριφοράς, η εκδήλωση προβλημάτων συγκέντρωσης και η μείωση της σχολικής επίδοσης.
Να τονιστεί πως τα παιδιά μπορεί να φοβούνται να μιλήσουν σε κάποιον έμπιστο ενήλικα, γιατί ντρέπονται, φοβούνται πως δε θα τα πιστέψουν, θεωρούν πως είναι δικό τους λάθος, ή ο θύτης παρουσίασε την πράξη ως κάτι φυσιολογικό που θα πρέπει να κρατηθεί μυστικό. Ωστόσο, συχνά μπορεί να αναφέρουν λέξεις ή φράσεις που υποδηλώνουν την ύπαρξη κακοποίησης. Αν έχεις υποψίες ότι ένα παιδί υφίσταται σεξουαλική κακοποίηση, το καλύτερο είναι να μην καθυστερήσεις την αναφορά. Μπορείς να αναφέρεις τις υποψίες σου στην Υποδιεύθυνση Προστασίας Ανηλίκων, την Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα παιδιά SOS 1056 και την Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111.
Παραμέληση
Η παραμέληση αποτελεί, επίσης παιδική κακοποίηση, η οποία δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμη, ακόμα και από κάποιο άλλο μέλος της οικογένειας. Για παράδειγμα, σε μια οικογένεια μπορεί να υπάρχει συναισθηματική παραμέληση, δηλαδή να μην υπάρχει συναισθηματική εγγύτητα με το παιδί, να μην δίνεται προσοχή στα συναισθήματά του, να μην λαμβάνει στοργή, ψυχολογική υποστήριξη, αγάπη και ασφάλεια. Αντίστοιχα, η ιατρική παραμέληση αναφέρεται στην αγνόηση των ιατρικών και ψυχολογικών αναγκών του παιδιού. Η εκπαιδευτική παραμέληση στην αδιαφορία των κηδεμόνων όσον αφορά την ένταξη του παιδιού στο σχολικό πλαίσιο και τη λήψη γνωστικών ερεθισμάτων. Τέλος, η φυσική παραμέληση αναφέρεται στην αδυναμία εξασφάλισης καθαρού ρουχισμού, στέγης, επαρκούς τροφής, ιδιαίτερα όταν η οικογένεια είναι σε θέση να τα εξασφαλίσει.
Φοβάμαι πως μπορεί να βλάπτω το παιδί μου. Τι να κάνω;
Αρχικά, κανένας γονέας δεν είναι τέλειος. Αναμένεται πως θα υπάρχουν στιγμές που αδυνατείς να διαχειριστείς μια κατάσταση, φωνάζεις παραπάνω, κλαις κα προσπαθείς να εκτονωθείς. Το σημαντικό είναι πως ανησυχείς για τις συνέπειες που μπορεί να έχουν κάποιες τεχνικές διαπαιδαγώγησης, επικοινωνίας ή συμπεριφοράς στα παιδιά σου. Διαβάζεις αυτό το άρθρο, άρα νοιάζεσαι. Υπάρχουν τρόποι πρόληψης της παιδικής κακοποίησης και παραμέλησης.
Μία αποτελεσματική και πολλά υποσχόμενη τεχνική είναι η παροχή ψυχολογικής υποστήριξης και συμβουλευτικής για γονείς και κηδεμόνες, στοχεύοντας στην ανάπτυξη δεξιοτήτων για την ανατροφή των παιδιών χωρίς τη χρήση βίαιων μορφών διαπαιδαγώγησης. Ένας άλλος τρόπος που θα σε βοηθήσει είναι να ορίσεις το πρόβλημα (βλ. «χτύπησα το παιδί μου λόγω ανυπακοής»), να ταυτοποιήσεις την αιτία (για παράδειγμα «σωματική εξάντληση») και τους παράγοντες κινδύνου (για παράδειγμα «διαφωνία με τον/την σύντροφο»). Κατανοώντας τα μοτίβα συμπεριφοράς, μπορείς να αποκτήσεις μεγαλύτερη ενσυνειδητότητα της στιγμής και των συμπεριφορών που εκδηλώνεις, και να προβείς στον σχεδιασμό και την δοκιμή νέων μεθόδων επικοινωνίας και συμπεριφοράς.
Πώς να προστατέψω το παιδί μου από κακοποιητικές συμπεριφορές;
Δεν μπορείς να προστατέψεις το παιδί σου από κάθε δυνητικό κίνδυνο. Μπορείς, όμως, να του προσφέρεις κάτι πολύ σημαντικό, ποιοτική εκπαίδευση και δεξιότητες ζωής. Αναλυτικότερα, μπορείς να εγγράψεις το παιδί σου σε μαθήματα και δραστηριότητες για να αποκτήσει γνώσεις, δεξιότητες και εμπειρίες. Η ανάπτυξη δεξιοτήτων, η συναναστροφή με άτομα της ηλικίας του και η ενδυνάμωση της κοινωνικοποίησής του θα το βοηθήσουν να αναπτύξει ανθεκτικότητα, να επεκτείνει το υποστηρικτικό του δίκτυο, να αυξήσει την αυτοπεποίθησή του και να αναγνωρίζει τις φυσιολογικές από τις ύποπτες συμπεριφορές.
Ακόμη, είναι σημαντικό να διδάξεις στο παιδί σου σε ποια μέρη του σώματος είναι αποδεκτό να το ακουμπάνε, να το βοηθήσεις να κατανοήσει τι είναι η συγκατάθεση και με ποιους τρόπους μπορεί να αποφύγει τη σεξουαλική κακοποίηση, καθώς και πώς μπορεί να ζητήσει βοήθεια και υποστήριξη. Αν δεν αισθάνεσαι άνετα με τη διαδικασία, μπορείς να αναζητήσεις αντίστοιχα προγράμματα διαπαιδαγώγησης για παιδιά.
Βιβλιογραφία
American Psychological Association. (2014, October 8). Childhood psychological abuse as harmful as sexual or physical abuse [Press release]. http://www.apa.org/news/press/releases/2014/10/psychological-abuse
Bross, D.C. et al. (2000). World perspectives on child abuse: the fourth international resource book. Denver, CO, Kempe Children’s Center, University of Colorado School of Medicine.
Hunter, W.M. et al. (2000). Risk factors for severe child discipline practices in rural India. Journal of Pediatric Psychology, 25:435–447.
Straus, M.A. et al. (1998). Identification of child maltreatment with the Parent–Child Conflict Tactics Scales: development and psychometric data for a national sample of American parents. Child Abuse & Neglect, 22:249–270.
Straus, M.A., Gelles, R.J., eds. (1990). Physical violence in American families: risk factors and adaptations to violence in 8,145 families. New Brunswick, NJ, Transaction Publishers.
World Health Organization. (2020, June, 8). Child maltreatment [Press release]. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/child-maltreatment
Zununegui, M.V., Morales, J.M., & Martınez, V. (1997). Child abuse: socioeconomic factors and health status. Anales Espanoles de Pediatria, 47:33–41.