Πένθος και θρήνος: κατανοώντας τον πόνο της απώλειας
Πένθος και θρήνος: κατανοώντας τον πόνο της απώλειας
Πένθος και θρήνος: κατανοώντας τον πόνο της απώλειας
Γράφει η Αναστασία Νταλαμάγγα
Οι χρονιές που διασχίσαμε και διασχίζουμε είναι, αναντίρρητα, πολύ δύσκολες για όλους μας. Περάσαμε μια πανδημία και σκληρές φυσικές καταστροφές. Πολλοί από εμάς έχουμε χάσει αγαπημένους ανθρώπους και οι λέξεις “θάνατος”, “θρήνος”, “πένθος”, “κηδεία” ακούγονται παντού γύρω μας. Για το λόγο αυτό, είναι σημαντικό να ανοίξουμε ένα διάλογο για τις δύσκολες αυτές έννοιες.
Όσο επώδυνο κι αν είναι να σκεφτόμαστε αυτά τα πράγματα, είναι σημαντικό να το κάνουμε. Είτε γιατί κι εμείς έχουμε χάσει ή θα χάσουμε κάποτε κάποιον, είτε γιατί οι άνθρωποι στη ζωή μας θα χρειαστούν τη στήριξή μας σε μία πιθανή απώλεια. Θα έρθουμε αντιμέτωποι με αυτά τα θέματα και το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να τα έχουμε επεξεργαστεί λιγάκι στο μυαλό μας.
Παρακάτω, θα προσδιορίσω κάποιες σημαντικές έννοιες. Είναι καλό να έχουμε στο μυαλό μας πως ένα άτομο μπορεί να θρηνεί για πολλούς λόγους. Μπορεί να θρηνεί επειδή “έχασε” το σπίτι ή τη δουλειά του, επειδή χρειάστηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα του ή επειδή χώρισε με το/τη σύντροφό του, αλλά εδώ θα μιλήσουμε για τη θλίψη και το θρήνο μετά από το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου.
Τι είναι το πένθος (bereavement);
Πένθος είναι η διαδικασία που ακολουθεί οποιαδήποτε απώλεια. Είτε μιλάμε για την απώλεια ενός αγαπημένο προσώπου, του κατοικίδιου μας, ακόμα και για την απώλεια μιας δουλειάς που είχαμε πολλά χρόνια. Όλη η διαδικασία που ακολουθεί, με όποιον τρόπο κι αν κάποιος/α την βιώνει, ονομάζεται πένθος.
Tι είναι η θλίψη μετά από πένθος (grief) ;
Η “θλίψη” είναι η φυσιολογική, κύρια συναισθηματική αντίδραση στο πένθος. Η θλίψη μετά το πένθος είναι περίπλοκη, και εκτός από το συναισθηματικό στοιχείο, περιλαμβάνει ένα γνωστικό, ένα σωματικό κι ένα συμπεριφορικό στοιχείο. Θα δώσω κάποια παραδείγματα για όλους αυτούς τους τέσσερις τομείς, προκειμένου να ξέρετε πώς να αναγνωρίζετε τα σημάδια της θλίψης μετά το πένθος σε εσάς και τους γύρω σας:
Συναισθηματικά, η θλίψη μετά από πένθος μπορεί να σημαίνει μοναξιά ή ενοχή, ή λαχτάρα και επιθυμία για το άτομο που χάσαμε
Γνωστικά, η θλίψη μετά από πένθος μπορεί να εκδηλωθεί ως απελπισία ή ως δυσκολία συγκέντρωσης ή δυσκολία λήψης αποφάσεων. Ή μπορεί να εκδηλωθεί ως μια μια έντονη ενασχόληση με σκέψεις για τον αποθανόντα. Αυτό σημαίνει πως μπορεί να σκέφτεσαι πολύ το άτομο που έχασες ή το πώς πέθανε
Σωματικά, ένα άτομο που πενθεί μπορεί να έχει πονοκεφάλους ή απώλεια όρεξης ή δυσκολία στον ύπνο ή μπορεί ακόμα και να είναι πιο ευάλωτο σε αρρώστιες.
Συμπεριφορικά, ένα άτομο που πενθεί μπορεί να έχει αποσυρθεί ή να μην έχει διάθεση να συμμετέχει σε συνηθισμένες επαγγελματικές, ψυχαγωγικές ή κοινωνικές δραστηριότητες.
Είναι φυσιολογικό να πονάω τόσο;
Όλες αυτές οι αντιδράσεις που ανέφερα, τις περισσότερες φορές, είναι φυσιολογικές και αναμενόμενες. Οπότε, εάν χάσατε πρόσφατα έναν δικό σας άνθρωπο, μην φοβάστε αν νιώθετε έντονο ψυχικό πόνο. Στο ποίημά του, “Αποχωρισμός”, ο William Stanley Merwin λέει:
“ Η απουσία σου με έχει διαπεράσει σαν μια κλωστή μέσα από βελόνα. Ό,τι κάνω είναι ραμμένο με το χρώμα της.”,
δείχνοντας ακριβώς πως το να είσαι ο άνθρωπος που μένει πίσω μπορεί να σε επηρεάσει με πολλούς τρόπους και σε διάφορους τομείς. Η θλίψη μετά από πένθος κάνει τους ανθρώπους που την βιώνουν να υποφέρουν πολύ. Δεν χρειάζεται να φοβάσαι εάν αυτό που νιώθεις είναι απαίσιο. Παρόλα αυτά, αν πιστεύεις πως ο πόνος σου είναι υπερβολικά έντονος και συνεχίζεται για πολύ καιρό (“πολύ” καιρό, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο, εννοούμε πάνω από ένα χρόνο) τότε ίσως μπορείς να συμβουλευτείς έναν ειδικό ψυχικής υγείας για τις ανησυχίες σου, αν πιστεύεις πως αυτό είναι κάτι που μπορεί να σε βοηθήσει.
Τι είναι ο θρήνος (mourning) ;
Ο θρήνος και το πένθος είναι διαφορετικές έννοιες. Θρήνος είναι ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι δείχνουν την θλίψη τους στον έξω κόσμο, μέσα από τελετές (όπως οι κηδείες), δράσεις και πρακτικές. Ο θρήνος επηρεάζεται από τρίτους, όπως η κοινωνία, οι κοινωνικές προσδοκίες, η θρησκεία και η κουλτούρα. Αυτό σημαίνει ότι το πότε και πού μένεις μπορεί να επηρεάσει τρομερά το πως θρηνείς. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα, όταν χάνουμε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο, φοράμε μαύρα ρούχα για εβδομάδες ή μήνες, ενώ στην Ινδία, μία χήρα πρέπει να φοράει άσπρα για το υπόλοιπο της ζωής της.
Ένα ακόμη πολύ ενδιαφέρον παράδειγμα είναι αυτό της Ιαπωνίας. Εκεί, όταν οι άνθρωποι χάνουν ένα αγαπημένο πρόσωπο, η σύνδεση μεταξύ τους δε χάνεται ποτέ. Συνεχίζουν να του αφήνουν αντικείμενα ή ακόμη και φαγητό ή νερό και τσιγάρα στον τάφο του. Οπότε, βλέπουμε πως αυτός είναι ο τρόπος τους να αντιμετωπίσουν τη θλίψη μετά το πένθος. Αντίθετα, οι ιθαγενείς Navajo της Βόρειας Αμερικής επιτρέπεται να θρηνούν τους αγαπημένους τους μόνο για μερικές μέρες. Μετά, δε μπορούν ούτε καν να μιλήσουν για αυτούς επειδή θεωρείται πως αυτό μπορεί να βλάψει το πνεύμα τους στην μεταθανάτια ζωή.
Ακόμη, άνθρωποι που πιστεύουν στην ίδια θρησκεία δε θρηνούν απαραίτητα με τον ίδιο τρόπο. Για παράδειγμα, οι μουσουλμάνοι της Αιγύπτου δείχνουν έντονα τη θλίψη τους, ενώ οι μουσουλμάνοι στο Μπαλί, όχι. Αποφεύγουν να δείχνουν δημόσια σημάδια θλίψης, όπως το κλάμα.
Γνωρίζοντας τα παραπάνω γίνεται κατανοητό πως όλοι θρηνούμε διαφορετικά και αυτό εξαρτάται φυσικά από την προσωπικότητά μας αλλά και από το πότε και πού ζούμε. Το πένθος και ο θρήνος παίρνουν διαφορετική μορφή για τον καθένα μας. Ωστόσο, ο πόνος που μας δημιουργεί ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου είναι κοινός για όλους. Μας ενώνει και μας κάνει πιο ανθρώπινους.