Άνθρωπος και ψυχική υγεία: δύο παράλληλες διαδρομές
Άνθρωπος και ψυχική υγεία: δύο παράλληλες διαδρομές
Άνθρωπος και ψυχική υγεία: δύο παράλληλες διαδρομές
Γράφει η Ειρήνη Καραβασίλη
Η έννοια της ψυχικής υγείας έχει μπει για τα καλά στις ζωές μας εδώ και χρόνια. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι μιλάνε γι’ αυτήν, έχει αποκτήσει θέση στο δημόσιο λόγο και η επίτευξή της αποτελεί στόχο πολλών. Τι εννοούμε, όμως, όταν μιλάμε για ψυχική υγεία; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι περίπλοκη και έτσι θα έπρεπε να μείνει. Αυτό γιατί, εάν πάμε να την απλοποιήσουμε κινδυνεύουμε να πέσουμε στην παγίδα των γενικεύσεων. Διότι η ψυχική υγεία δεν είναι κάτι το οποίο είναι απτό, υπάρχει ή δεν υπάρχει, το ψάχνουμε και το βρίσκουμε. Η ψυχική υγεία είναι μία κατάσταση. Η οποία δημιουργείται συνεχώς από εμάς και από το περιβάλλον μας.
Είναι μία κατάσταση της οποία τα κριτήρια αλλάζουν ανάλογα με τον άνθρωπο, την εποχή, το πολιτισμικό πλαίσιο και το στάδιο ζωής. Η έννοια της ψυχικής υγείας μπορεί να αλλάξει, να εξελιχθεί, είναι μία έννοια-ζωντανός οργανισμός, που συνεχώς κινείται. Σε αυτό το άρθρο θα ασχοληθούμε με την εξέλιξη που παρουσιάζει ταυτόχρονα με την εξέλιξη του ανθρώπου. Θα δούμε, δηλαδή, τι μπορεί να σημαίνει η ψυχική υγεία για ένα παιδί, έναν/μία έφηβο/η, έναν/μία ενήλικα/η, έναν/μία ηλικιωμένο/η. Θα πρέπει να γίνει ωστόσο σαφές, πως η ψυχική υγεία είναι ένα απόλυτα προσωπικό και υποκειμενικό βίωμα και σε καμία περίπτωση όσα θα αναφερθούν δεν αποτελούν παγιωμένα κριτήρια. Πρόκειται, περισσότερο για ιδέες και παρατηρήσεις, που στόχο έχουν να αναδείξουν την συνεχή εξέλιξη της περίπλοκης έννοιας της ψυχικής υγείας.
Η ψυχική υγεία στην παιδική ηλικία
Όταν αναφερόμαστε στην παιδική ηλικία εννοούμε κατά κύριο λόγο παιδιά από 5 έως και 11 χρονών, που έχουν αναπτύξει κάποιες βασικές συναισθηματικές και κοινωνικές δεξιότητες. Σε αυτές τις ηλικίες τα σημαντικότερα πρόσωπα είναι αυτά της πυρηνικής οικογένειας, δηλαδή γονείς και αδέρφια. Μετέπειτα αποκτούν σημαντική θέση και οι συνομήλικοι, καθώς και οι εκπαιδευτικοί των παιδιών με την εισαγωγή τους στο σχολικό πλαίσιο.
Σε αυτήν την ηλικία η αίσθηση ασφάλειας σχετίζεται άμεσα με την ψυχική υγεία/κατάσταση των παιδιών. Η ανάγκη για εξερεύνηση του εξωτερικού περιβάλλοντος κονταροχτυπιέται συνεχώς με την ανάγκη για ασφάλεια. Είναι σημαντικό σε αυτήν την φάση της ζωής να υπάρχει οριοθέτηση, καθώς τα όρια που δεν είναι πολύ υπερβολικά χαλαρά ή υπερβολικά αυστηρά προσφέρουν στο παιδί ασφάλεια και κατεύθυνση. Ελευθερία, ασφάλεια, κοινωνικοποίηση και οικογενειακή ισορροπία αποτελούν βασικές έννοιες για την παιδική ψυχή.
Η ψυχική υγεία στην εφηβεία
Πόσα κι αν έχουν ακουστεί/ γραφτεί/ ειπωθεί για την εφηβεία, την περίοδο δηλαδή από τα 12-18. Για πολλούς η πιο ιδιαίτερη περίοδος της ζωής τους, για άλλους η καλύτερη, για άλλους η χειρότερη, για τους γονείς ο φόβος και ο τρόμος. Παρεξηγημένη περίοδος η εφηβεία. Δεν είναι ο μπαμπούλας, απλά θέλει κι αυτήν τον χειρισμό της. Τα συναισθήματα είναι όλα επί 100. Η ανάγκη για ανεξαρτητοποίηση μάχεται διαρκώς με την ανάγκη για οικογενειακή αφοσίωση. Οι φιλικές και ερωτικές σχέσεις γίνονται προτεραιότητα. Ο άνθρωπος δεν είναι πια παιδί, αλλά ούτε και ενήλικας. Πρόκειται για το απόλυτα μεταβατικό στάδιο. Για το στάδιο αναζήτησης. Αναζήτηση ταυτότητας, ενδιαφερόντων, προσοχής, επιβεβαίωσης.
Αυτήν την περίοδο η ψυχική υγεία συνδέεται συνήθως με την ομαλή μετάβαση σε πτυχές της ενήλικης ζωής, με την σταδιακή χαλάρωση την γονικών ορίων, την επίτευξη ανεξαρτητοποίησης, την εικόνα για τον εαυτό και τις σχέσεις. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε πως το έντονο συναισθηματικό βίωμα αποτελεί χαρακτηριστικό της εφηβείας και δεν θα πρέπει να βιάζεται κανείς να θεωρήσει μία έντονη συναισθηματική αντίδραση ως σημάδι ψυχικών προβλημάτων.
Η ψυχική υγεία στην ενήλικη ζωή
Μετά τα 18 αλλάζει σχεδόν ολόκληρη η φύση της καθημερινότητας των ανθρώπων. Η μαθησιακή ζωή γίνεται φοιτητική και στη συνέχεια επαγγελματική. Είναι η περίοδος των στόχων, των προσπαθειών, των πάνω και των κάτω. Γεμάτη συνεχείς αλλαγές και επαναπροσδιορισμούς, η ενήλικη ζωή είναι παράλληλα και η περίοδος που οι περισσότεροι άνθρωποι αναζητούν την βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας. Λογικό, αν σκεφτεί κανείς πόσα σημαντικά γεγονότα ζωής (άσχημα και όμορφα) λαμβάνουν χώρα αυτήν την περίοδο και με πόσες κρίσιμες αποφάσεις ερχόμαστε αντιμέτωποι.
Η ισορροπία επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, η ικανότητα προσαρμογής σε νέες καταστάσεις, η ύπαρξη εναλλακτικών σεναρίων και η δημιουργία και αναγνώριση των αποθεμάτων και των δυνατοτήτων μας σχετίζονται συχνά με την δημιουργία μίας καλής ψυχικής κατάστασης. Είναι σημαντικό να δείχνουμε κατανόηση στον εαυτό μας και να του δίνουμε το δικαίωμα να κάνει λάθη, όσο δημιουργεί τις ισορροπίες του.
Η ψυχική υγεία στην τρίτη ηλικία
Δυστυχώς δεν μιλάμε για την τρίτη ηλικία όσο θα έπρεπε. Η περίοδος μετά τα 70 έτη είναι εξίσου σημαντική για την ζωή του ανθρώπου όσο και οι προηγούμενες και έτσι θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται. Πρόκειται κι εδώ για μία μεγάλη μετάβαση, ίσως την μεγαλύτερη. Η καθημερινότητα δεν έχει τις μαθησιακές ή επαγγελματικές υποχρεώσεις του παρελθόντος, το σώμα αλλάζει και ο άνθρωπος πρέπει να προσαρμοστεί σε μία διαφορετική ζωή.
Η ιδέα ότι η ζωή δεν έχει σταματήσει αλλά συνεχίζεται με διαφορετικούς όρους είναι ιδιαίτερα σημαντική σε αυτό το στάδιο, μαζί με την διαχείριση των εννοιών του θανάτου και του αποχωρισμού. Οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με τον αποχωρισμό δικών τους ανθρώπων, φίλων, συγγενών, του/της συντρόφου. Η εξοικείωση με αυτήν την έννοια και νοηματοδότησή της με τρόπο χρήσιμο αποτελούν σημαντικούς παράγοντες στην επίτευξη ψυχικής ισορροπίας.