Μελαγχολία: η ιστορία και η αξία της θλίψης
Μελαγχολία: η ιστορία και η αξία της θλίψης
Μελαγχολία: η ιστορία και η αξία της θλίψης
Γράφει o Αλέξανδρος Σιδηρόπουλος
Η μελαγχολία είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης. Παρόλο που έχει ερευνηθεί και συζητηθεί για πολλά χρόνια, υπάρχει διαφωνία ως προς τον τι είναι και πως ο άνθρωπος θα μπορέσει να την διαχειριστεί. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η μελαγχολία που νοιώθουμε κατά την διάρκεια της ζωής μας, είναι διαφορετική από την κλινική κατάθλιψη. Μεταξύ τους διαφέρουν ως προς την ένταση, την συχνότητα και την χρονική διάρκεια των συμπτωμάτων της θλίψης. Με άλλα λόγια, η μελαγχολία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια ήπια μορφή κατάθλιψης.
Η θλίψη ή μελαγχολία μπορεί να οριστεί ως η φυσιολογική αντίδραση σε ένα δυσάρεστο συμβάν. Νοιώθουμε θλίψη όταν κάποιος πεθαίνει, όταν χάσουμε κάτι σημαντικό για εμάς ή όταν συμπαραστεκόμαστε στους σημαντικούς μας άλλους. Ωστόσο, ότι η θλίψη είναι αποτέλεσμα εξωτερικών αιτιών (εκτός του εαυτού) αποτελεί σύγχρονη αντίληψη.
Οι ορισμοί της μελαγχολίας στην αρχαία Ελλάδα
Στην αρχαία Ελλάδα πίστευαν ότι η μελαγχολία (melaina kole = μαύρη χολή) είναι αποτέλεσμα κακής ισορροπίας των τεσσάρων υγρών (φλέγμα, αίμα, μαύρο υγρό & κίτρινο υγρό) που υπάρχουν μέσα στο ανθρώπινο σώμα. Επιπλέον, πίστευαν ότι μέσω της ιατρικής και της διατροφής τους αλλάζουν αυτήν την ισορροπία. Έτσι ακολουθούσαν δίαιτες με κύριο στόχο την αποχή τους από το κρέας.
Αν και σήμερα γνωρίζουμε πολύ περισσότερα για τα συστήματα που διέπουν το ανθρώπινο σώμα, οι αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων ταιριάζουν με τις σύγχρονες απόψεις όχι σχετικά με την θλίψη, αλλά με την κλινική κατάθλιψη. Πιο συγκεκριμένα, οι γιατροί θεωρούν ότι η χημική ανισορροπία του εγκεφάλου μπορεί να προκαλέσει τα συμπτώματα της κλινικής κατάθλιψης. Όπως και στο ελληνικό σύστημα, η αλλαγή στην ισορροπία αυτών των χημικών, επηρεάζει τον τρόπο που ανταποκρινόμαστε στις δυσάρεστες καταστάσεις.
Η γνώμη των στοχαστών για την μελαγχολία
Πολλοί στοχαστές υποστηρίζουν ότι η μελαγχολία είναι απαραίτητη στην απόκτηση σοφίας και συναισθηματικής κατανόησης του εαυτού και του περιβάλλοντος. O Robert Burton (1577-1640) ήταν λόγιος στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Αφιέρωσε την ζωή του εξετάζοντας τα αίτια και τα βιώματα της θλίψης. Στο πιο γνωστό του σύγγραμμα, H Aνατομια της Μελαγχολίας (1621), γράφει: ”όποιος προσθέτει σε γνώση, προσθέτει σε θλίψη”. Επιπλέον, οι ρομαντικοί ποιητές του 19 αιώνα, υποστήριζαν ότι κατανοούμε την ομορφιά και την απόλαυση λόγω της θλίψης. Ακόμα, θεωρούσαν ότι η μελαγχολία μας βοηθά να αντιληφθούμε τον κύκλο της ζωής, δηλαδή ότι κάτι πεθαίνει και γεννιέται. Όμως, η ανάγκη για σοφία και κατανόηση των συναισθημάτων μας κατανέμεται υψηλά στην ιεραρχία των αναγκών. Οπότε, είναι ανάγκες που δημιουργήθηκαν κυρίως όταν οι άνθρωποι δημιούργησαν αποικίες . Άραγε η θλίψη έχει αξία σε ένα πιο κομβικό και εξελικτικό επίπεδο της ανθρώπινης ιστορίας ;
Η μελαγχολία ως εξελικτικός παράγοντας
Οι επιστήμονες αποδίδουν την εξέλιξη μας σε ένα κράμα αιτιών. Ένα από αυτά είναι η θλίψη. Φαίνεται πως το κλάμα και το συναίσθημα της απομόνωσης ώθησε τους προγόνους μας να δεθούν κοινωνικά μέσω της υποστήριξης και της προστασίας που παρείχε ο ένας στον άλλον. Πιο συγκεκριμένα, μια τέτοιου είδους εκδήλωση πόνου βοήθησε το άτομο αλλά και την ευρύτερη κοινωνία να ακμάσει μέσω της ενότητας, η οποία μετά έφερε την επιβίωση.
Η υποκειμενική εμπειρία της μελαγχολίας
Κατά την διάρκεια του εικοστού αιώνα, ιατρικοί ανθρωπολόγοι, όπως ο Arthur Kleinman (1987), άρχισαν να αναζητούν κοινά μοτίβα λέξεων και συμπεριφοράς της έκφρασης του πόνου ανάμεσα σε ποικίλους πολιτισμούς. Τα ευρήματα υποστήριξαν ότι η κουλτούρα, ιδίως ο τρόπος που χρησιμοποιούμε την γλώσσα, επηρεάζει το πως νοιώθουμε και εκφραζόμαστε. Όταν αναφερόμαστε σε ‘’πονεμένη καρδιά’’ το αίσθημα του πόνου γίνεται κομμάτι της εμπειρίας μας, ενώ σε μια κουλτούρα που μιλά για ‘’κομματιασμένη καρδιά’’ φαίνεται πως υπάρχει μια διαφορετική υποκειμενική εμπειρία του ίδιου γεγονότος. Με λίγα λόγια, φαίνεται ότι η διαφορετική χρήση της γλώσσας μας ωθεί να βιώσουμε το γεγονός από ένα διαφορετικό συναισθηματικό και νοητικό πρίσμα . Έτσι, στην σύγχρονη θεραπεία δίνουμε πολύ μεγάλη προσοχή στην χρήση της γλώσσας του θεραπευτή αλλά και του θεραπευόμενου. Πότε δεν έχει σημασία τι λες, αλλά πως το λες.
Τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργηθεί ένα νέο ρεύμα ερευνητών που αδιαφορεί για το αν η θλίψη είναι υποκειμενική ή παγκόσμια, αλλά προσπαθεί μέσω της τεχνολογίας να εξαλείψει όλες τις μορφές πόνου. Ο David Pearce (2006) ισχυρίζεται ότι η γενετική μηχανική και άλλες σύγχρονες διαδικασίες μπορούν να αλλάξουν το πως εμείς βιώνουμε τον συναισθηματικό και σωματικό πόνο. Επιπλέον, υποστηρίζει ότι τα παγκόσμια οικοσυστήματα θα έπρεπε να ανασχεδιαστούν έτσι ώστε τα ζώα να μην υποφέρουν στη φύση. Το έργο αυτό ονομάζεται ”Μηχανική του παραδείσου”.
Συμπεράσματα: η αξία της μελαγχολίας
Παραδόξoς, δεν σας προκαλεί μελαγχολία η ύπαρξη ενός κόσμου χωρίς θλίψη ; Φαίνεται ότι η χαρά μας υπάρχει γιατί υπάρχει και η λύπη μας. Η μελαγχολία είναι εκείνη που μας βοηθά να αναγνωρίσουμε το συναίσθημα της χαράς μέσα μας. Επιπλέον, εάν δεν υπήρχε το συναίσθημα της λύπης, ίσως η κοινωνία να μην είχε διαμορφωθεί από τους ανθρώπους των σπηλαίων και οι στοχαστές & οι ποιητές να μην είχαν δημιουργήσει τις δικές τους αλήθειες και έννοιες. Εικάζεται ότι αυτός που δημιουργεί νιώθει πιο ζωντανός. Η θλίψη διαμορφώνει χαρακτήρα. Στην πάροδο του χρόνου, οι άνθρωποι έχουν βρει τρόπους να φτιάχνουν μέσω της θλίψης επιτεύγματα που κάνουν την ζωή περισσότερο ενδιαφέρουσα ως προς την διαδικασία της. Άραγε θα θέλαμε όντος να ζήσουμε σε έναν τέτοιο παράδεισο όπως τον περιγράφει ο David Pearce ;
Κλείνοντας, είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσει κανείς την μελαγχολία είναι να την μοιραστεί με έναν άνθρωπο που πιστεύει ότι τον καταλαβαίνει. Το μοίρασμα μιας θλιβερής στιγμής κάνει τον ακροατή της σύμμαχο με τον ομιλητή. Δημιουργεί όχι μόνο ένα κλίμα χαράς και ευγνωμοσύνης αλλά και αγάπης. Η θλίψη είναι σημαντικό να συζητείται με τους άλλους αλλά κυρίως με τον εαυτό μας σε ένα πλαίσιο συμπαράστασης και συμπόνιας.