Γονίδια ή αρχές; Τι θα διάλεγα να δώσω στο παιδί μου;
Γονίδια ή αρχές; Τι θα διάλεγα να δώσω στο παιδί μου;
Γονίδια ή αρχές; Τι θα διάλεγα να δώσω στο παιδί μου;
Γράφει η Αγγελική Καγκάδη
Το μεγάλο Debate
Τι επιδρά περισσότερο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός ανθρώπου, τα γονίδια ή οι περιβαλλοντικοί παράγοντες; Πάντα αυτή η αιώνια διαμάχη… Πλήθος επιστημόνων έχουν προσπαθήσει να απαντήσουν αυτό το καίριο ερώτημα. Τόσοι και τόσοι έχουν απαντήσει κι έχουν αναπτύξει τις θεωρίες τους, αλλά στο τέλος της ημέρας, η απορία παραμένει. Αν μπορούσα να μεταδώσω στο παιδί μου μόνο καλά γονίδια ή μόνο τις σωστές αρχές, τι θα επέλεγα;
Η απάντηση αυτή προφανώς μπορεί να είναι διαφορετική για τον καθένα. Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν πως τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας δημιουργούνται ως επί το πλείστο βάσει των γονιδίων που λαμβάνουμε και άρα από τη φύση. Μια άλλη μεγάλη μερίδα επιστημόνων μιλούν για τον καταλυτικό ρόλο που μπορεί να παίξει η ανατροφή στη διαμόρφωση του χαρακτήρα ενός ανθρώπου.
Τι μας λέει η Φιλοσοφία;
Σπουδαίοι φιλόσοφοι, όπως ο Πλάτωνας και ο Καρτέσιος, διατύπωσαν θεωρίες στις οποίες υποστήριξαν πως οι ιδιότητες που έχουμε είναι έμφυτες μέσα μας και πως ό,τι και να γίνει θα εξελιχθούμε σύμφωνα με τον εγγενή προγραμματισμό μας. Δίνεται μεγάλη βαρύτητα στην κληρονομικότητα, καθώς θεωρούν πως τα χαρακτηριστικά –είτε καλά είτε όχι- μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά.
Φυσικά στον αντίποδα υπάρχει η άλλη γωνία θεώρησης των πραγμάτων, όπου κυριαρχεί ο συμπεριφορισμός. Πρεσβεύει πως οι συμπεριφορές μας είναι αποτέλεσμα μάθησης και έχουν να κάνουν με τα βιώματά μας. Χαρακτηριστική φιγούρα ανάμεσα τους είναι ένας από τους βασικότερους θεμελιωτές του συμπεριφορισμού, ο John Watson, που υποστήριξε πως οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν οτιδήποτε και να γίνουν οτιδήποτε, αρκεί να λάβουν τη σωστή εκπαίδευση! Θιασώτης επίσης αυτής της άποψης είναι ο Άγγλος φιλόσοφος και γιατρός John Locke, που διατύπωσε την ιδέα πως όλοι οι άνθρωποι γεννιόμαστε με έναν λευκό χάρτη, ένα «tabula rasa» το οποίο καθαρό από γενετικές επιρροές, περιμένει να γραφτεί.
Τελικά, τι να πιστέψουμε;
Τώρα λοιπόν που είδαμε τι πιστεύαν οι παλιοί καλοί φιλόσοφοι, είναι ώρα να αναρωτηθούμε τι πραγματικά συμβαίνει! Στην πραγματικότητα καμία αλήθεια ποτέ δεν είναι μόνο άσπρο ή μαύρο στη ζωή. Ναι, υπάρχουν γνωρίσματα του γενετικού προγραμματισμού και παίζουν καθοριστικό ρόλο στο πώς θα εξελιχθείς. Ναι, το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνεις και δέχεσαι επιρροές, παίζει ρόλο και αυτό. Σήμερα η συντριπτική πλειοψηφία των επιστημόνων θεωρεί πως ο σημαντικότερος παράγοντας είναι ο συνδυασμός αυτών των δύο! Καταλαβαίνουμε λοιπόν πως δεν μπορεί να υπάρχει μόνο μια απάντηση στο δίλημμα του αν θα προτιμούσα να δώσω στα παιδιά μου μόνο αρχές ή γονίδια, καθώς αυτά τα δύο είναι που αλληλεπιδρούν συντονισμένα και χτίζουν έναν άνθρωπο.
Πώς βοηθάμε ένα παιδί να αναπτύξει δεξιότητες;
Γιατί μπήκαμε στη διαδικασία να τα αναλύσουμε όλα αυτά όμως; Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς πρακτικά; Δυστυχώς δεν μπορούμε να επιλέξουμε εμείς τα γονίδια που θα περάσουμε στο παιδί μας. Μπορεί να είναι τα καλύτερα χαρακτηριστικά μας ή και τα χειρότερα, δεν έχουμε κανέναν έλεγχο πάνω σε αυτό. Συνεπώς το μόνο στο οποίο μπορούμε να ασκήσουμε κάποια επιρροή, είναι το περιβάλλον στο οποίο θα μεγαλώσει. Αν είναι σωστό μπορεί να το βοηθήσει στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων.
Πρότυπο προς μίμηση
Εσύ το πιο απλό και σημαντικό που μπορείς να κάνεις, είναι να αποτελείς ένα σωστό πρότυπο γι’ αυτό! Όπως αναφέρει ο Albert Bandura, το παιδί είναι πολύ πιο εύκολο να μάθει μέσω της μίμησης, παρά μέσω της διδασκαλίας. Για παράδειγμα, είναι πολύ πιο πιθανό να διδαχτεί καλούς τρόπους αν βλέπει εσένα να επικοινωνείς με ευγένεια με τους ανθρώπους, παρά αν απλά του πεις «Πρέπει να είσαι ευγενικό!». Πρότυπο μπορείς να είσαι για τα πάντα. Είναι σίγουρα ωφέλιμο να ακούει αναλύσεις και επιχειρήματα σχετικά με τη σημασία της προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά το μόνο που μπορεί να κάνει όντως κάποια διαφορά είναι να δει εσένα να μαζεύεις τα σκουπίδια σου για να τα πετάξεις στον κάδο και όχι στη θάλασσα…
Σεβασμός και υπευθυνότητα
Κατά τ’ άλλα, στο μέγιστο βαθμό βοηθάει το να ασχολείσαι μαζί του και να νιώθει πως σέβεσαι τις ανάγκες του, ώστε να μεγαλώσει σεβόμενο και αυτό τις ανάγκες των άλλων ανθρώπων. Άλλες σημαντικές δεξιότητες που μπορείς να το βοηθήσεις να αποκτήσει είναι η υπευθυνότητα και η ανεξαρτησία. Γιατί να βασίζεται επάνω σου για τις δουλειές του; Μάθε το να κάνει μόνο τα μαθήματά του, να φτιάχνει το ίδιο την τσάντα του, να κάνει μπάνιο μόνο από την παιδική του ηλικία. Αν δεν αναλάβει ευθύνες από μικρό και μεγαλώσει νομίζοντας πως πάντα θα έχει εσένα να του κάνεις τις δουλειές και να του λύνεις τα προβλήματα, πώς περιμένεις να βγει στον πραγματικό κόσμο;
Συμπεράσματα
Εν τέλει ίσως δεν υπάρχει λόγος για το δίλημμα του τι θα διαλέξεις να δώσεις στο παιδί σου, καθώς στο τέλος της ημέρας δεν θα αποφασίσεις εσύ τι προτιμώ. Τα γονίδια δεν επιλέγονται από εμάς, το περιβάλλον όμως μπορεί να διαμορφωθεί. Οι αρχές που θα αναπτύξει μεγαλώνοντας, είναι σε μεγάλο βαθμό στο χέρι σου.