Η αίσθηση του ελέγχου στο βίωμα του άγχους
Η αίσθηση του ελέγχου στο βίωμα του άγχους
Η αίσθηση του ελέγχου στο βίωμα του άγχους
Γράφει ο Γιώργος Μιρμίγκης
Το άγχος είναι μία από τις πιο συνήθεις ψυχολογικές συμπεριφορές που συναντάμε στους ανθρώπους, και όχι μόνο. Άνθρωποι αναφέρουν εμπειρίες άγχους σε ποικίλες φάσεις της ζωής. Αν αναλογιστεί κανείς, όμως, τις συμπεριφορές που ονομάζονται αγχώδεις, ευκολά παρατηρεί πως πρόκειται για ιδιαίτερα αξιοπερίεργες συμπεριφορές. Αυτό που περιγράφουμε ως άγχος μπορεί να ιδωθεί από πολλές πλευρές.
Το άγχος γεννά άγχος
Όπως κάθε μητέρα, έτσι και το άγχος, μπορεί και γεννάει τον εαυτό του. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουμε βιώσει ένα άγχος να μην αγχωθούμε. Αυτό συμβαίνει συχνά όταν έχουμε βιώσει άγχος σε μία συγκεκριμένη κατάσταση και θέλουμε να αποφύγουμε να μας συμβεί, εκ νέου, κάτι τέτοιο. Το άγχος, όμως, προχωράει και πέρα από αυτό. Όσο περισσότερο αγχωνόμαστε τόσο πιο δύσκολο γίνεται, για εμάς, να σταματήσουμε.
Είναι σαν οι σκέψεις μας να περπατούν σε μονοπάτια. Και όσο συχνά περπατάμε στα μονοπάτια αυτά, ο δρόμος αρχίζει και χαράζεται. Και όσο περισσότερο χαράζεται ο δρόμος τόσο πιο εύκολα γίνεται για εμάς, άθελα μας, να τον επιλέξουμε ξανά και ξανά. Μάλιστα, κάποιοι, έμπειροι στις αγχώδεις συμπεριφορές, θα μιλήσουν και για αυτονόμηση των σκέψεων τους. Σκέψεις, και κατ’ επέκτασιν πράξεις, που δεν νιώθουν ακριβώς πως έχουν τον έλεγχο πάνω τους. Σαν να ξεπηδούν από μικρές λαγότρυπες που είναι κρυμμένες δεξιά και αριστερά του δρόμου που αρχικά ήθελες να πάρεις.
Ποια είναι η λειτουργικότητα του άγχους;
Ο παράγοντας της αυτορρύθμισης
Τι περίεργες συμπεριφορές που είναι οι αγχώδεις. Για ποιον ανεξήγητο λόγο να έχει κρατήσει ο άνθρωπος κάτι τέτοιο μέσα στην γκάμα των συμπεριφορών και συναισθημάτων του; Ποιο είναι το νόημα μιας τέτοιας λειτουργίας στον ανθρώπινο οργανισμό; Σε τι αποσκοπεί και γιατί θέλει ρύθμιση;
Κάποιοι “ειδικοί”, άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί με το θέμα του άγχους για αρκετά χρόνια, μιλούν για αυτορρύθμιση. Μία τόσο ωραία λέξη που χρησιμοποιείτε αρκετά στις μέρες μας για θέματα ψυχικού πόνου. Μόνο που, όταν μιλάμε για αυτορρύθμιση είναι σαν να έχουμε ήδη ορίσει πως το άγχος μας ανήκει.
Όμως, σύμφωνα με τις περιγραφές των ανθρώπων που βιώνουν για χρόνια άγχος, όπως περιγράφεται παραπάνω, δεν είναι απόλυτα ταιριαστή μία τέτοια περιγραφή. Νομίζω πως πρόκειται για μία παράδοξη σχέση. Σαν να είναι και να μην είναι δικό μας. Έχουμε αλλά και δεν έχουμε τον έλεγχο πάνω στο τι συμβαίνει με το άγχος.
Το άγχος ως φίλος
Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε την σχέση που έχουμε με το άγχος, με την σχέση που αναπτύσσουμε με έναν φίλο ή μία φίλη. Είναι δική σου φίλη αλλά δεν την ορίζεις εσύ. Μία φίλη που εμφανίζεται, χωρίς ποτέ να πάρει τηλέφωνο από πριν, και κάθεται όσο θέλει. Το μόνο που μπορείς να ορίσεις, είναι το πώς θέλεις εσύ να συσχετιστείς μαζί της. Και αυτή θα σου απαντήσει ανάλογα.
Βέβαια, υπάρχουν πολλών ειδών διαφορετικές συμπεριφορές των ανθρώπων ως προς τους κοντινούς τους φίλους. Άλλοι άνθρωποι επιλέγουν να μην εμπλέκονται πολύ, να έχουν κάποιες φιλίες, αλλά αυτές με απόσταση. Δεν θέλουν να οριστούν μέσα από αυτές. Αυτό υπάρχει και σε ανθρώπους που δεν βιώνουν καθόλου την παρουσία του άγχους. Είναι άνθρωποι που γνωρίζουν πώς να παραμένουν χαλαροί σε κάθε περίσταση. Βέβαια, σε μία ζωή δίχως άγχος, και όταν λέω δίχως εννοώ καθόλου, σου λείπει και αυτή η κινητήρια αίσθηση που σου προσφέρει αυτός ο τόσο ιδιαίτερος φίλος, το άγχος.
Εμφανίζεται πάντα σε συγκεκριμένες στιγμές. Λίγο πριν έρθει η σειρά σου να πεις το δικό σου ποίημα στο σχολείο. Όταν πάρεις για πρώτη φορά το τιμόνι του αυτοκινήτου στα χέρια σου. Την τόσο κρίσιμη στιγμή που θέλεις να εκμυστηρευτείς στην κοπέλα πως έχεις τσιμπηθεί μαζί της.
Δεν θα σε απογοητεύσει ποτέ το άγχος σε τέτοιες στιγμές. Θα είναι πάντα εκεί, δίπλα σου, να σου κρατάει το χέρι την στιγμή που θα χρειαστείς δύναμη. Και πολύ φοβάμαι πως οι άνθρωποι που είναι τόσο χαλαροί και δεν βιώνουν ποτέ άγχος, ίσως χάνουν και την γλύκα που προσφέρουν αυτές οι στιγμές, που μας δίνουν βήμα να αναπτυχθούμε περαιτέρω σαν άνθρωποι μέσω της ευαλωτότητας μας.
Έλεγχος του άγχους αντί για αυτο-έλεγχος
Κάποιοι άνθρωποι βιώνουν το άγχος σχεδόν συνεχόμενα παρόν. Σπάνια φεύγει αλλά ό,τι και να γίνει θα επιστρέψει. Για τους ανθρώπους αυτούς είναι δύσκολο να δουν το άγχος ως φίλο τους γιατί δεν θυμούνται πότε ήταν η τελευταία φορά που το κάλεσαν να έρθει. Οι ίδιοι απαντούν πως έρχεται όποτε θέλει και κάθεται όσο θέλει.
Φανταστείτε ο γείτονας να έρχεται κάθε μέρα την πιο ακατάλληλη στιγμή και να κάθεται πολύ παραπάνω στο σπίτι μαζί σας, απ’ όσο εσείς αντέχετε. Δεν μπορείτε να κάνετε τα καθήκοντα σας όπως θέλετε, δεν μπορείτε να βγείτε εύκολα. Το μόνο που μπορείτε να κάνετε είναι να πάρετε τον γείτονα μαζί σας. Είναι τόσο επιβλητική η παρουσία αυτού του γείτονα.
Και άντε να πεις στους ανθρώπους αυτούς για αυτό–έλεγχο. Το πιο πιθανό είναι να σε πάρουν σηκωτό και να σε οδηγήσουν στον γείτονα ώστε να πειστείς και εσύ για το πόσο ανυπόφορος είναι.
Σύμφωνα με την τόσο παράδοξη αλληγορία που θέσαμε, όσο παράδοξο είναι και το θέμα του άγχους, ο αυτο-έλεγχος περιορίζεται στο πότε τελικά καλούμε εμείς το άγχος και πότε όχι. Πότε το έχουμε ανάγκη, και πότε περισσεύει. Πότε θέλουμε αυτήν την ισχυρή δόση ενέργειας και εγρήγορσης και πότε θέλουμε να αποφορτίσουμε και να συλλέξουμε την δικιά μας ενέργεια.
Το άγχος είναι μία έκφανση του ψυχισμού του ανθρώπου, τόσο αλλόκοτη, που όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι μαζί του αποδομεί τις κυρίαρχες λογικές και νόρμες που έχουμε κατασκευάσει. Διαλύει το νορμάλ, την αίσθηση του καθήκοντος και πρέπει να βρούμε πού έχουμε τοποθετήσει στην ζωή μας και κάνει χώρο για να βάλουμε μέσα κάτι που ίσως να είχαμε ξεχάσει προ πολλού. Τον εαυτό μας.