Άρνηση του προβλήματος – ο μεγάλος εχθρός
Photo by Pexels
Άρνηση του προβλήματος. Ο μεγάλος εχθρός
Γράφει ο Γιώργος Νικολάου
Ποια άρνηση ακριβώς; Τι εννοούμε άρνηση;
Πολλοί άνθρωποι, ενώ καταλαβαίνουν ότι αντιμετωπίζουν ένα πρόβλημα που δυσκολεύονται να λύσουν, είτε μέσα τους είτε στις σχέσεις τους με τους άλλους, διστάζουν να κάνουν το επόμενο βήμα. Να ζητήσουν βοήθεια. Και ξέρετε κάτι; Καλά κάνουν!
Η επιλογή του να ζητήσω βοήθεια, εξ’ ορισμού σημαίνει 2 πράγματα. Πρώτον, ότι αναγνωρίζω το γεγονός ότι έχω ένα αρκετά σημαντικό πρόβλημα. Έπειτα, ότι το πρόβλημα που αντιμετωπίζω είναι παραπάνω από τις δυνάμεις μου και από την ικανότητά μου να αντεπεξέλθω σε αυτό. Ποιος θα ήθελε να βρίσκεται σε αυτή τη θέση; Κανείς! Γι’ αυτό ακριβώς, το να μην το αναγνωρίζω είναι ο “εύκολος δρόμος”. Αυτό που πιο επίσημα ονομάζουμε άρνηση – ένας πολύ συνηθισμένος μηχανισμός άμυνας του εγώ. Η άρνηση δεν είναι πάντα της ίδιας έντασης. Μπορεί να κυμαίνεται από το να μη βλέπω καν το πρόβλημα, μέχρι να μην το βλέπω στις πραγματικές του διαστάσεις. Όπως και να έχει, σίγουρα φέρνει μια ηρεμία, τάξη και ασφάλεια. “ Όλα καλά, δεν τρέχει τίποτα ”
Όπως καταλαβαίνετε, η άρνηση μπορεί μεν να φέρνει μια γαλήνη, γιατί αυτός άλλωστε είναι ο ρόλος της, έχει όμως ένα σημαντικό κόστος: βασίζεται σε ένα ψέμα. Που σημαίνει, είτε ότι είμαστε σχεδόν εκτός πραγματικότητας, είτε ότι θα το βρούμε αργότερα μπροστά μας. Επομένως, δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ως μια καλή λύση.
Η άρνηση αφορά μόνο την επιλογή μου να ζητήσω βοήθεια;
Η άρνηση είναι ένας εξαιρετικά σημαντικός και συχνός μηχανισμός άμυνας. Επειδή είναι απλός στη βάση του, χωρίς σύνθετες διαδικασίες, είναι πολύ εύκολο να εφαρμοστεί από το άτομο σε διάφορες περιπτώσεις, όχι μόνο στο αν έχει κάποιο πρόβλημα ή όχι. Κάποια πράγματα όμως είναι πιο δύσκολο να τα αρνηθούμε, ενώ άλλα πολύ εύκολο. Γι’ αυτό η άρνηση έχει κάποιες “αγαπημένες περιπτώσεις”. Η μία είναι αυτή που ήδη ανέφερα, το να μην αναγνωρίζω ότι έχω κάποιο πρόβλημα. Σε τρομακτικά μεγάλο ποσοστό, συμβαίνει σε ανθρώπους που παρουσιάζουν κάποια εξάρτηση, π.χ. αλκοόλ ή gaming. Και αυτό γιατί είναι πολύ εύκολο να “ξεχάσω” το πρόβλημα, όταν ταυτόχρονα το πρόβλημα μου δίνει κάποια μεγάλη ευχαρίστηση.
Σε άλλες περιπτώσεις, ίσως είναι το πρώτο πράγμα που ξέρει να κάνει το μυαλό μας, μπροστά σε μια δύσκολη κατάσταση. Για παράδειγμα, μπροστά στην απώλεια κάποιου αγαπημένου προσώπου μας, η άρνηση είναι το πρώτο και απόλυτα φυσιολογικό στάδιο του πένθους. Και είναι πολύτιμη σε αυτήν την περίπτωση, γιατί μας χαρίζει πολύτιμο χρόνο να διαχειριστούμε αυτό το δύσκολο γεγονός.
Τέλος, σε απλές καθημερινές καταστάσεις, είναι ένας τρόπος να μη στέκομαι σε κάθε ένα μικρό πρόβλημα, αλλά να το λύνω πολύ απλά και ανώδυνα, μέχρι να φανεί ότι χρειάζεται να κάνω κάτι για αυτό. Όπως, ας πούμε, όταν θα πετύχω τη σύντροφό μου να στέλνει ένα μήνυμα στις 00:30 το βράδυ. Είναι πολύ πιθανό, να το στέλνει όντως στον αδελφό της γιατί έχει να τον ακούσει μέρες. Δεν είναι πολύ απίθανο να τον στέλνει σε κάποιον που γνώρισε στη δουλειά. Αν σε κάθε τέτοιο γεγονός σταθώ και διαλέξω να το αντιμετωπίσω, δε θα αργήσω να τρελαθώ, ή να κοιμηθώ στο χαλάκι της εισόδου…
Γιατί λοιπόν ή άρνηση είναι ο μεγάλος εχθρός; Αφού βοηθάει!
Ναι. Βοηθάει. Όπως και κάθε μηχανισμός άμυνας του εγώ. Όλα αυτά τα “παιχνίδια του μυαλού” υπάρχουν γιατί τα χρειαζόμαστε. Γιατί μας βοηθάνε. Το πρόβλημα δεν είναι ποιοτικό. Είναι ποσοτικό. Αν αρνηθώ κάτι μια φορά, μάλλον δεν τρέχει και τίποτα. Αν όμως αυτό γίνει συστηματικά ή πολύ έντονα, τότε… Houston, we have a problem!
Στο προηγούμενο παράδειγμα, το να παραβλέψω 1 μήνυμα ούτε περίεργο είναι, ούτε κακό. Αν όμως το τελευταίο τρίμηνο η σύντροφός μου στέλνει συνέχεια περίεργα μηνύματα κι εγώ συνέχεια θεωρώ ότι είναι απόλυτα φυσιολογική η εξήγησή της, δεν έχει αρχίσει να βρωμάει το πράγμα; Ή, το να προτιμήσω μια μέρα να μη βγω για καφέ για να παίξω ένα online game, μπορεί να είναι μια χαρά. Αν όμως ΚΑΘΕ μέρα, το τελευταίο εξάμηνο, προτιμώ ένα onine game από το να δω τους φίλους μου, που πια δε με παίρνουν τηλέφωνο όταν βγαίνουν, μήπως έχω ένα πρόβλημα που δεν βλέπω;
Ωραία! Τι πρέπει όμως να κάνω;
Καλή ερώτηση! Στην οποία, δεν υπάρχει αντίστοιχα καλή απάντηση. Όχι γιατί δεν την ξέρω, αλλά γιατί και να σας την πω, δεν είναι σίγουρο ότι μπορείτε να την εφαρμόσετε. Γιατί η άρνηση δεν είναι μια συνειδητή επιλογή. Είναι ένας περισσότερο ασυνείδητος μηχανισμός συνήθως.
Σας έχω και καλά νέα όμως. Παρότι ασυνείδητος μηχανισμός, υπάρχει τρόπος να “ξυπνήσετε” το μυαλό σας για να “δει”. Το βασικό που χρειάζεται, είναι χρόνος να σκεφτεί καθαρά. Όσο το μυαλό σας ασχολείται με χίλια δυο πράγματα, δεν μπορεί να δει καθαρά. Είτε έχετε πολλή άρνηση, είτε όχι, 20 λεπτά ηρεμία και σκέψη για το τι συμβαίνει αυτόν τον καιρό στη ζωή σας πάντα είναι μια καλή ιδέα. Πείτε το σκέψη, περισυλλογή, self-reflection, διαλογισμό, όπως θέλετε. Δεν μπορεί, κάπου θα το καταλάβετε ότι κάτι πάει στραβά. Επίσης, η άρνηση μπορεί να γίνεται αυτόματα, τα δεδομένα όμως περιέχουν τα σκληρά πειστήρια. Και αφού το μυαλό σας δε χάζεψε, μπορεί να το καταλάβει με λίγο χρόνο και κόπο. Αν λοιπόν υπάρχουν overwhelming evidence (όπως λέμε και στο χωριό μου) ότι κάτι πάει στραβά, μάλλον πρέπει να υποχρεώσετε το μυαλό σας να τα αξιολογήσει.
Fun fact: Ναι, μπορείτε να υποχρεώσετε το μυαλό σας να κάνει κάτι. Το ξέρατε; Εσείς είστε ο διευθυντής εδώ πέρα και το μυαλό σας ο υπάλληλος, όχι ανάποδα….
Και αν δεν έχω εγώ αυτόν τον εχθρό, αλλά ένας δικός μου;
Χμμμ… Δύσκολη κατάσταση κι αυτή. Η άρνηση έχει ένα κακό. Όσο την πολεμάς, τόσο πιο δυνατή γίνεται. Σαν τη Λερναία Ύδρα. Κόβεις 1 κεφάλι και βγαίνουν 2.
Άρα, στην άρνηση δεν πάμε με το σπαθί μας. Δεν αρχίζουμε να κράζουμε τη φίλη μας, που έχει κλειστεί στο σπίτι το τελευταίο τρίμηνο και δεν έχει δει τον ήλιο. Δεν της λέμε ότι δεν προσπαθεί αρκετά και ότι τεμπελιάζει και τέτοια. Τι κάνουμε; Πρώτον, την βάζουμε να παρατηρήσει, όσο καλύτερα μπορεί. Με στοιχεία, αποδείξεις, δεδομένα, που όμως θα πρέπει να τα βρει μόνη της, όχι να τη βομβαρδίζουμε εμείς με αυτά. “Να σου πω ρε συ Νίνα. Πότε ήταν η τελευταία φορά που πήγαμε βόλτα στην παραλία; Παλιά πηγαίναμε κάθε μέρα, μετά τι έπαθες;” Χαζή απάντηση η Νίνα (άρα άρνηση); Κι άλλη ερώτηση μετά. Ωραίο, απλό, αποτελεσματικό. Δεύτερον, και βασικότερο, καθιστούμε το ίδιο το άτομο υπεύθυνο για το αν θα κάνει μια κίνηση διόρθωσης. Ο μόνος τρόπος να σταματήσει να αρνείται μια άσχημη πραγματικότητα, είναι να αποκτήσει τη θέληση να αλλάξει κάτι. Μόνο τότε το μυαλό της θα αποκτήσει το κίνητρο να σπάσει την άρνηση και να δει πιο καθαρά. Αν πούμε “Δες πώς είσαι, κάθεσαι εδώ κλεισμένη, ούτε τηλέφωνο δεν παίρνεις, ανησυχώ πολύ για σένα” η αυτόματη απάντηση στο μυαλό της Νίνας ξέρετε ποια είναι; “Χέστηκα για το αν ανησυχείς για μένα, εγώ δεν ανησυχώ για μένα”. Υπάρχει κάτι πολύ πιο πονηρό. “Ξέρεις κάτι ρε Νίνα. Εμένα δε με πειράζει, είχα περάσει κι εγώ από μια τέτοια φάση πριν 4 χρόνια. Αλλά σου αρέσει έτσι που περνάνε οι μέρες σου; Μήπως πρέπει να αλλάξει κάτι;” Το τι θα αλλάξει, δεν χρειάζεται καν να το πείτε. Η Νίνα το ξέρει, δεν είναι χαζή. Το μόνο που χρειάζεται είναι μια ευκαιρία να το βρει μόνη της. Τελευταίο και σημαντικό. Η Νίνα δεν πρέπει να δεχτεί τη βοήθειά σας. Άρα, η βοήθειά σας δεν μπορεί να έχει υποχρεωτική χροιά, τύπου “κάτσε εδώ να σε βοηθήσω”. Η βοήθειά σας πρέπει να υπάρχει και να το ξέρει η Νίνα, για να τη χρησιμοποιήσει όποτε θέλει. Όχι όταν πρέπει.
